Ve Tanrı Aaron Akoen'e şöyle dedi: İnsan ya da hayvan olsun, Tanrı'ya sunulan her canlı içinde ilk doğanlar sana ait olacaklardır.
Ancak, insanın ilk doğanı, fidye verilerek senden geri alınacaktır. Bir aylıktan itibaren, senin biçtiğin kıymete göre, beş şekeli gümüş olarak fidye verdireceksin." (Bamidbar-Sayılar 18:15-16). Yahudi dininin töreleri arasında en renkli ve anlamlılardan biri de Pidyon Aben'dir.
İbranice'deki "Pidyon" sözcüğünün Türkçe'de tam sözlük karşılığı "Fidye"dir. Gözlemlenebileceği gibi bu iki sözcük aynı köke sahiptirler.
Pidyon'un Anlamı ve Kaynağı
Çok antik çağlarda, insan veya hayvan, her canlıdan ilk doğan Tanrı'ya aitti. Bu Tanrı buyruğu idi. Ailenin ilk doğan erkek çocuğuna Ben Behor adı verilir ve Behor, büyüyünce Tanrı'ya hizmet edecek şekilde yetiştirilirdi. Bu kişiler, Kutsal Tapınakta (Bet Amikdaş) din görevlisi, hizmetkar veya müzisyenlik vazifelerini görürlerdi.
İlk doğan erkeğin (Ben Behor'un) Tanrı'ya adanması, Yahudilerin Mısır'dan çıkış öyküsünden kaynaklanır. Anımsanacağı gibi, Yahudilerin ülkesinden serbestçe çıkmalarına izin vermeyen Mısır halkını, Tanrı üst üste gönderdiği on ayrı bela ile cezalandırır. Bu cezaların onuncusu ve sonuncusu "Makat Behorot"tur. İlk doğan her erkek canlının (Ben Behor'un) ölmesi demektir bu... Bu bela: "... Tahtında oturan Firavun'dan, değirmen taşının başındaki hizmetkara ve hatta ilk doğan evcil hayvana kadar..." her Mısırlı için geçerli olmuştur. Bu beladan tek kurtulan, Tanrı buyruğu üzerine, kestiği korbanın kanıyla evinin kapısını işaretleyen Yahudi aileler olmuştu... Ve Tanrı, işte bu olayın anısına, her ilk doğan Yahudi erkek evladının kendisine adanmasını istemişti.
Daha sonraları, Tapınakta hizmet verme görevine Levi kavminin bireyleri atanınca, (Tora'da Bamidbar-Sayılar bölümü 18:15-16'da okunabileceği gibi) her Behor'un bir Levi'ye veya Kohen'e ödenecek 5 gümüş şekellik bir fidye karşılığında bu görevden azat edilmesi buyuruldu. Böylece her ailenin "Behor"u Levi'den veya Kohen'den geri satın alınmış oluyordu.
Pidyon-Aben'in Şartları
- Pidyon töreni doğumun tam 31. gününde yapılmalıdır. Eğer bu tarih, Şabat, Kipur veya bayram gününe düşerse tören ertesi güne ertelenir.
- 31.gün bir Taanit (oruç) günüyse (Kipur hariç) tören yapılır, ancak törenden sonraki ziyafet bir sonraki güne ertelenir.
- Pidyon uygulanacak bebek, annenin ilk bebeği olmalı (babanın ilk çocuğu olmayabilir) ve erkek olmalıdır. Buna göre, dul bir erkek, hiç çocuğu olmamış bir kadınla tekrar evlenirse, ilk evliliğinden doğan çocuğuna Pidyon yapılmışsa da ikinci (veya üçüncü...) karısının ilk oğluna Pidyon yapmalıdır, zira çocuk kadının ilk çocuğudur. Özetle, Pidyon uygulanıp uygulanmaması konusunda tek kriter annenin niteliğidir.
- Bebeğin normal doğumla (Sezaryen değil) dünyaya gelmiş olması şarttır. Anne daha önce 40 günlükten daha büyük bir hamilelik geçirip düşük yapmışsa veya bir kız çocuğu doğurmuşsa Pidyon yapılamaz.
- Bir Kohen'in veya Levi'nin oğluna Pidyon uygulanmaz.
- Eğer anne bir Kohen veya Levi'nin kızı ise gene Pidyon uygulanmaz.
- Bebeğin ilk evlat olup olmadığı konusunda şüpheler mevcutsa Pidyon uygulanmamalıdır.
- Evladı için Pidyon ödeme görevi önce babaya aittir. Ancak, herhangi bir nedenle (ihmal veya babanın ölümü) yapılamadıysa, çocuk büyüyüp de dinsel erginliğe ulaştığında (Bar-Mitsva yaşına gelince) kendi Pidyonunu yapma zorundadır. Çok eski devirlerde, Pidyonu yapılamamış çocuğun boynuna, üzerinde "Ben behor" yazılı bir madalyon takılması adetti.
- Sıhhi nedenlerle bebeğe "Berit" (sünnet) uygulanmamışsa dahi Pidyon'un tarihi ertelenemez, 31. gün Pidyon töreni yapılmalı, Berit de daha sonra uygulanmalıdır.
- Oğullarının Pidyon gününde baba veya anne "yasta" olsalar da (Avel) en güzel giysilerini giyip mutlu olmak zorundadırlar zira o gün onlar için büyük bir mutluluk günüdür.
- Tora'ya göre, Pidyon karşılığında "Fidye" olarak ödenmesi gereken meblağ 5 gümüş sikkedir. Bunun tutarı 96 gram gümüş olarak belirlenmiştir ve bu değerdeki herhangi bir gümüş eşya olarak (genelde gümüş kaşık) uygulanır. Kağıt para ile Pidyon ödenmez.
- Pidyon töreninden sonra, Kohen arzu ederse aldığı gümüşü babaya iade edebilir. Ancak zorunlu değildir. Bu, Kohen'in bebeğe yapacağı bir Pidyon armağanı olarak da görülebilir. Kohen'e Pidyon ücretini sonradan iade etmesi şartıyla vermek veya Kohen'in jest yapıp da ücreti iade edeceği varsayımı ile ödemek yasaktır.
- Pidyon törenini Kohen olan herhangi bir kişi gerçekleştirebilir. Ancak bu kişinin Tora öğrenimi görmüş bir Kohen (Talmid Haham) olması tercih nedenidir.
- Pidyon töreninde en az 10 kişilik Yahudi ergin erkek davetlinin (Minyan) bulunması şarttır.
Pidyon Aben Töreni
Törene bir Kohen ve en az on erkek konuktan oluşan bir topluluk davet edilir. Anne ve baba, özellikle en güzel ve değerli giysilerini giyerler (Bazı toplumlarda annenin gelinlik giymesi adettir.)
Bebeğe de çok süslü giysiler giydirilir ve süslenmiş bir tepsi veya sepette Kohen'e sunulur.
Dini tören başlarken, Kohen anneye şöyle sorar: "Bu bebek sizden doğan ilk çocuk mudur? Daha önce bir düşük yapmış olabilir misiniz?"
Anne şöyle yanıtlar: "Bu benim ilk çocuğumdur ve daha önce düşük yapmadım."
Kohen, bebeği kucağına alarak bu kez de babaya döner: "Neyi tercih edersiniz? Bu bebeği bana vermeyi mi yoksa Tora'nın buyurduğu gibi oğlunuzu benden 5 sikke karşılığında satın alıp kendiniz büyütmeyi mi?"
Babanın yanıtı şöyledir: "Büyük oğlumun bende kalmasını istiyorum. Karşılığında fidye olarak da, ulu Tanrı'nın kutsal Tora'da buyurduğu 5 sikkeyi size ödemeye hazırım."
Koen, bunun üzerine şu açıklamayı yapar: "Bu çocuk bir Behor'dur (ilk doğan). Ve Tanrı onun bir aylıkken 5 şekellik fidye karşılığında geri alınmasını buyurmuştur." Ve çocuğa dönerek: "Annenin karnında iken hem annene hem babana hem de ulu Tanrı'ya aittin, şimdi ise bana ait oldun, çünkü ben Kohen'im. Bugün de annenle baban, Tora'daki buyruğa uyarak seni geri satın almak istiyorlar.
Baba, gümüş fidyeyi Kohen'e sunarken de şu açıklamayı yapar: "Bu çocuk, benim gücümün ilk meyvesi, ilk oğlumdur. Tora, onu 5 şekel karşılığında geri almamı emrediyor çünkü bu Tanrı buyruğudur, Tora şöyle der: insan dölünün ilk erkek meyvesini fidye ödeyerek geri alacaksın. Bunu bir aylıkken yapacak ve 5 şekel ödeyeceksin. Şimdi ise Yaratan'ın emrettiği bu Mitsva'yı sevinç, mutluluk ve gönül rızasıyla yerine getiriyorum."
... Ve baba, gümüşleri Kohen'e uzatırken şu "Beraha"ları okur:
"Baruh Ata Ad... El. Meleh Haolam, aşer kideşanu Bemitsvotav Ve Tsivanu Al Pidyon-Aben."
(Bizleri buyruklarıyla kutsayarak Pidyon'u bize emreden evrenin yüce hükümranı Tanrı'ya şükürler olsun).
"Baruh Ata Ad... El. Meleh Haolan Şeehiyanu ve Vekiyemanu ve İgiyanu Lazeman Haze.
(Bizleri koruyan, hayat verip yaşatan ve bugüne ulaşmamızı sağlayan tüm evrenin yüce hükümranı Tanrı'ya şükürler olsun.)
Gümüş fidye ücretini babadan alan Kohen ise şöyle der: "Oğlunuzun fidyesi olarak bana ödediğiniz 5 şekeli aldım. Moşe'nin ve İsrail'in yasalarına göre oğlunuzun fidyesi artık ödenmiştir."
"Oğlunuzun *Fidyesi Ödenmiştir" sözlerini üç kez daha tekrarlayan Kohen, bundan sonra elini bebeğin başının üzerine koyarak onu şu sözlerle kutsar:
"Ulu Tanrım! Nasıl bu çocuğun geri satın alınmaya layık olmasını sağladıysan, onun Tora'ya, Mitsvot'lara ve Hupa'ya (evliliğe) vermesini de sağla ve ona uzun bir yaşam, başarı ve bolluk bahşet ve zürriyetini bereketli kıl."
"Yevareheha Ad. Ve Yişmareha. Yaer ad. Panav Eleha Viyhunekka. Yissa ad. Panav Eleha Veyasem Leha Şalom."
( Tanrı seni kutsasın ve korusun. Tanrı'nın yüzü sana gülsün ve lütfetsin. Tanrı bakışlarını sana yöneltsin ve sana barış bahşetsin!).
Bu sözlerden sonra Kohen çocuğu babasına iade eder ve eline şarap kadehini alarak Kiduş duasını okur.
Pidyon Aben töreni, Kohen'in baba önünde okuduğu şu dua ile son bulur:
"Tanrı, oğlunun Pidyon'unu gerçekleştirmeyi sana nasıl mümkün kıldıysa, Tora'nın tüm Mitzvot'larını (Buyruklarını) yerine getirmeni de mümkün kılsın!"
Baba ve tüm davetliler topluluğu bu duaya "Amen!" sözü ile yanıt verir.
Bu güzel ve anlamlı töreni noktalayan "Seudat Mitzva" adlı bir ziyafet sofrası olur. Böylelikle aile ve tüm dostlar bu mutlu günü sevinç, kıvanç ve mutlulukla kutlarlar...