Peraşa Özeti (Devarim 1:1-3:22)

[www.chabad.org]

1 Şevat 2488 tarihinde, ölümünden 37 gün önce, Moşe Bene-Yisrael'i toplar ve Tora'nın tekrarına başlar. Mısır'dan Sinay'a ve Erets-Yisrael'e doğru yaptıkları 40 yıllık yolculuk boyunca meydana gelen olayları ve bu süre içinde verilen kanunları tekrar gözden geçirir. Halkı, başarısızlıkları ve günahları nedeniyle azarlar ve ölümünden sonra, Tanrı'nın onlara ebedi miras olarak verdiği topraklarda Tora'ya bağlı kalmalarını ve Tora'nın buyruklarına uymalarını ister.

Moşe, halka adalet sağlamak ve Tanrı'nın sözlerini öğretmekteki yükünü azaltmaları için atadığı hâkimleri ve yargıçları, Sinay'dan büyük ve korkunç çöl boyunca uzanan yolculuklarını, Erets-Yisrael'e casusların yollanışını, halkın durmaksızın Erets-Yisrael'e burun kıvırmalarını ve bu yüzden Tanrı'nın bütün Çıkış neslini çölde ölüme mahkûm edişini hatırlatır. Onlara "Ve Tanrı, sizin adınıza bana karşı da öfkelenmiş ve ‘Sen de oraya girmeyeceksin' demişti" der.

Moşe yakın geçmişte olmuş bazı olayları da anımsar: Moav ve Amon uluslarının, ülkelerini Beney-Yisrael'in geçişine kapatmaları, Emori kralları Sihon ve Og'a karşı yapılan savaşlar, Reuven ve Gad kabileleri ile Menaşe kabilesinin yarısının onların topraklarına yerleşmesi. Moşe Halkı, Ülke'ye götürecek ve bu amaç için yapılacak savaşları yönetecek olan halefi Yeoşua'ya şu mesajı verir: "[Yerel halktan] korkma, çünkü senin Tanrın senin için onlarla savaşacaktır".

BEŞERİ GİRİŞİM VE İLAHİ İLHAM

[Rabi Eliezer Gurkov / tannentorah.com]

Beşinci Kitap

Tora'nın ilk dört kitabı Tanrı'nın anlatımı şeklinde olarak sunulur. Beşinci kitap Devarim ise Moşe'nin ağzından anlatılır.

Bir görüşe göre, Moşe ilk önce mesajını Bene-Yisrael'e sözlü olarak aktarmış ve daha sonra Tanrı ona bu sözleri kaydederek Tora'nın içine dâhil etmesini emretmiştir.

Sözlü Gelenek İçin bir Örnek

Bu müstesna fark için sunulan nedenlerden bir tanesi Tanrı'nın Yazılı Tora'nın içinde Sözlü Kanun geleneği için de bir örnek tespit etmek istemesiydi. Moşe bu sözleri kendi dile getirmiş olmasına rağmen, tüm sözleri Tora'nın ilkelerine dayandığı ve Tora'nın parametreleriyle uyumlu olduğu için, Tanrı onları Tora'nın içine dâhil etmiştir.

Bu sadece Moşe kadar doğaüstü bir zekâya ve ilahi bir ilhama sahip insanlarla değil, aşağıdaki Talmud öyküsünde belirtildiği gibi, aynı zamanda düzeyi onunkinden düşük olan insanlarla da iligli bir olgudur.

İki Hahamın Öyküsü

Rabi Eliezer ve Rabi Yeoşua adında iki saygın haham kanunun özel bir konusunda farklı görüşlere sahiptiler. Tartışma sırasında, Rabi Eliezer, eğer haklı ise nehrin yukarıya doğru akmasını ister ve nehir gerçekten de yukarıya doğru akar. Eğer haklı ise öğrenim binasının duvarlarının eğilmesini ister ve duvarlar hemen eğilir. Rabi Eliezer fikrini doğrulatmak için Bizzat Tanrı'ya başvurur. Çok kısa bir süre sonra Gökler'den Rabi Eliezer'i haklı ilan eden bir Ses duyulur.

Ama tüm bunlar cereyan ederken diğer hahamlar ikna olmaz. Sinay Dağı'ndaki İlahi niyet Tora'yı Bene-Yisrael'e vermekti; böylece onu öğrenebilecek, beşeri zekâ ile onu izleyebilecek ve bu hesaplara dayanarak bazı sonuçlara kendileri ulaşacaklardı. Artık Tora Göklerde değildi. Sonunda Rabi Yeoşua, Tora'nın bizden, peygambersel görü ve mucizevî güçten ziyade, akıl ve mantığımızı kanunu açıklamaya uygulamamızı beklediğini vurgular.

Aşağılayıcı, Ama Güç Verici

Birçok nesil sonra bu bizim için bir derstir. Tora onu öğrenebilmemiz için, onun hakkında derin analizler yapabilmemiz için ve tamamen bize ait olan yeni sonuçlara varmamız için bize verilmiştir. Hahamlarımızın geleneğinin formatını izlediğimiz ve yazılı kanunun ilk niyetinden sapmadığımız sürece, Tanrı düşüncelerimizi destekler ve onları Tora'nın içine dâhil eder. Bunun dışında, onlara Kendi İlahi zekâsının bir uzantısı olarak bakar.

İlahi ilhamın temel bir öğesi alçakgönüllülüktür. Tora'yı büyüklük elde etme, saygınlık veya çıkar için öğrenmemeliyiz. İncelememizin temel nedeni Tora'nın Tanrı'nın zekâsı olduğu gerçeği olmalıdır. İlahi anlamı ve niyeti kavramak için çaba harcamalıyız ve Tanrı ile zihinsel, duygusal ve ruhsal bir bağ oluşturmalıyız. Bu şekilde düşüncelerimiz doğru yöne odaklanacak ve çabalarımız başarı ile taçlandırılacaktır.

DEVAR TORA

 [Rabi Moşe Benveniste]

"Arba midot benotene tsedaka: Arotse şeyiten velo yitenu aherim, eno raa beşel aherim. Yitenu aherim veu lo yiten, eno raa beşelo. Yiten veyitenu aherim, hasid. Lo yiten velo yitenu aherim, raşa." (Pirke Avot 5/13) "Hayırseverlikte dört anlayış şekli vardır: Kendisi servetinden verir ve başkalarının vermesine engel olursa başkaları için kötü gözü vardır. Başkalarının vermesine izin verir ve kendi hayır işlemezse, kendi için kötü gözü vardır. Gerek kendi verir ve gerekse başkalarının vermesine engel olmazsa yeri dürüst insanların yanıdır. Kendisi hayır işlemediği gibi başkalarının da hayır yapmalarına engel olursa yeri günahkârların yanındadır."

Bu hafta büyüteç altına alacağımız Pirke Avot bölümünde Mişna'mız hayır yapmak ile ilgili olarak karakterlerin durumunu işlemektedir. Mişna'nın başında sözü edilen kişilik ile ilgili olarak akla gelecek ilk soru şöyle olmalıdır: Hayır yapmayı seven bir kişi servetinin bir kısmını bu mitsva için kullanıyorsa neden başkalarının da bu mitsvayı yapmalarını engeller? Bunun cevabı aslında o kişinin bencil karakterinde yatmaktadır. Çünkü böyle kişiler yalnızca kendilerinin bu şerefli yere gelmelerini arzu ederler. İnsanların "onun gibi bağış yapan bir başkası yoktur" sözünü kullanmaları gururunu okşar. Yukarıda da belirttiğimiz gibi bu bir tür bencilliktir. Bilgelerimizin bir başka yorumuna göre de bu şekilde davranan kişi tsedaka yani hayır işleri ile ilgili mitsva yapmak isteyen arkadaşına zarar verir. Çünkü Tora'nın bu emrini yerine getiren kişi bolluk ve zenginlikle ödüllendirilir. Kişinin yardım severliğini engellemek onların bu ödüle ulaşmalarını engeller. Bundan dolayı da Mişna'mız bu kişi için arkadaşında "kötü gözü vardır" ifadesini kullanmaktadır.

Mişna'nın devamında sözü edilen kişilik ise başkalarını hayır işleri için bir şeyler yapmaya teşvik eden fakat kendisini bu uygulamanın dışında tutan örnektir. Yukarıdaki açıklamanın ışığında bu kişi bizzat kendisine zarar vermekte ve tsedaka mitsvasının ödülünden kendini mahrum etmektedir. Bu noktada Yeşayau peygamberin sözlerine kulak verelim:

"İmru tsadik ki tov, ki peri maalaleem yohelu." (Yeşayau 3/10) "Dürüst kişiye iyilik göreceğini söyleyin, çünkü iyiliklerinin meyvesini yiyecek."

Mişna Masehet Pea'da benzer bir görüş sunmaktadır: "Adam ohel peroteem baolam aze veakeren kayemet leolam aba." (Pea 1/4) "Hayır seven kişiler iyiliklerinin meyvesini bu dünyada yerler, sermayesini de (olam aba) gelecek dünyaya götürürler."

Görüşümüzü destekleyen bir başka sözü de Şelomo Ameleh söylemektedir: "Peri tsadik ets hayim, velokeah nefaşot haham." (Mişle 11/30) "Doğru kişinin davranışları yaşam ağacının meyvesine benzer. Bilge kişi hayat kurtarır."

Talmud Baba Batra 11/A'da geçen bir öyküyü sizlerle paylaşalım:

Erets-Yisrael'de bir devir hüküm süren Haşmonaim zamanında, Kral Munbaz döneminde büyük bir kıtlık yaşanmaktadır. Halk açlıktan büyük sıkıntı içindedir. Kral kraliyet hazinesini harcamak suretiyle halka yardımcı olmaya gayret eder. Ancak ailesi ona şöyle karşı çıkar: "Ataların kraliyet hazinesini doldurdular sen ise boşaltıyorsun." Kralın cevabı ise çok anlamlıdır: "Atalarım servetlerini bu fani dünyada topladılar. Ben ise servetimi göklerde Yüce Tanrı'nın katında topluyorum."

Kral David'in de Teilim'de söylediği gibi: "Emet meerets titsmah vetsedek mişamayim nişkaf." (Teilim 85/12) "Sadakat yerden biter. Doğruluk gökten bakar."

Bunun anlamı şudur: Tsedaka yani hayırseverlik insanın icraatı ile dünyamızda gelişecek, Tanrı katında ise sonsuza kadar korunacaktır. Kişinin kendisinin bu olumlu davranışı benimsemesi ve etrafındakilere bunu öğreterek uygulamalarına yardımcı olması özlenen ve beklenen bir hareket tarzıdır.

Hayırseverliğin güzelliğini gösteren Yeşayau peygamberin bir sözü ile bu haftaki yazımızı kapatalım: "Veaya maase atsedaka şalom. Vaavodat atsedaka aşket vavetah ad olam." (Yeşayau 32/17) "Hayırseverliğin ürünü esenlik, ebedi huzur ve güven olacaktır."

Toplumumuzda ve dünyada huzur ve barışın egemen olduğu güzel günlerde buluşmak temennisiyle...

Rav Moşe Benveniste

MAASE

Uyum

Bir öğretmen sabrı ve zekâsıyla, genç öğrencisine Tora okumasını öğretmektedir. Öğretmen şunları açıklar: "Metinde iki tane "yod" harfini birlikte gördüğün zaman, sözcüğü göründüğü gibi okuma. Bu Tanrı'nın kutsal Adı'dır. Onun yerine, "Tanrı'nın İsmi" anlamına gelen "A-Şem" de."

Yeni bir anlayışla, oğlan pasukları okumaya çalışır. Öğretmen, her pasuğun sonunda oğlanın "A-Şem" dediğini duyduğu zaman hayrete düşer.

"Her pasuktan sonra Tanrı'nın İsmini nerede görüyorsun?" diye sorar öğretmen. Oğlan her pasukun sonundaki iki noktaya işaret eder. Bunlar üst üste duran iki noktadır pasuğun sonunu işaretler.

Öğretmen gülümser. "Sevgili yavrum, bir Yahudi ‘yod' harfi ile temsil edilir. İki ‘yod' birliktelik içinde yan yana durdukları zaman, Tanrı mutludur ve orada yaşar. İşte bu iki yod, Tanrı'nın İsmi olarak telaffuz edilir. Ama eğer bir Yahudi diğerinin üzerinde durursa ve uyum içinde değilseler, Tanrı orada yaşamaz. Bunlar her bir pasukun sonundaki [iki yod harfine benzeyen] o iki noktadır. Ama bu noktalar Tanrı'nın kutsal İsmi'ni değil, sonu simgelerler."

ALİHOT OLAM

[Sefer Yalkut Yosef - Rabi Yitshak Yosef]

Tişa Beav Kuralları

1.      Mişna, 9 Av (Tişa Beav) tarihinde neden oruç tuttuğumuzu açıklarken, tarihteki şu olayları nakleder: [a] Casusların Erets-Yisrael hakkında olumsuz rapor vermesiyle halkın Tanrı'ya inançsızlık göstermesinin ardından, Tanrı o neslin çölde öleceği, Erets-Yisrael'e ancak bir sonraki neslin ve ancak 38.5 yıl sonra girebileceği hükmünü verdi (MÖ 1311). Çöldeki kırk yıl boyunca, her yıl Tişa Beav'da 15.000'den fazla kişi ölmüştür. [b] Babil Başkumandanı Nevuzaradan I. Bet-Amikdaş'ı ateşe verdi (MÖ 586). [c] Romalılar II. Bet-Amikdaş'ı yıktılar (MS 68). [d] Bet-Amikdaş ve Yeruşalayim'in büyük bölümü, Roma kolonisi olmak üzere dümdüz edildi. Ayakta kalan az sayıda yapı arasında, Batı Duvarı da vardı. [e] Şimon Bar Koziba'nın (Bar Kohba) komutasında savunulan, son bağımsız Yahudi şehri Betar, Romalılar karşısında düştü (MS 135).

2.      Sadece yeme ve içmenin yasak olduğu diğer oruçlardan farklı olarak, Tişa Beav'da Kipur'daki kurallar yürürlüktedir. Buna göre Tişa Beav'da, [a] yemek-içmek, [b] yıkanmak, [c] vücuda ferahlatıcı şeyler sürmek, [d] deri ayakkabı giymek ve [e] eşlerarası ilişkide bulunmak da yasaktır.

3.      Küçükler, yaşlılar, hastalar, doğumdan sonraki ilk otuz gün içinde olan kadınlar, Tişa Beav'da oruç tutmaktan muaftırlar. Ancak yemeklerini herkesin görmeyeceği şekilde yerler. (Oruç tutsalar bile, ağız çalkalamama vb. kurallardan muaftırlar).

4.      Tişa Beav'da ağza su alınmaz, dişler fırçalanmaz. Hasta olmayıp oruç tutan ancak sağlık nedenleriyle kesintisiz ilaç alması gereken kişiler, ilaçlarını alabilirler. Bir kişi sağlık durumu nedeniyle oruç tutup tutmayacağı konusunda kendi kararını kendisi vermemelidir. Bunun için bir Haham'a ve Tanrı korkusuna sahip bir doktora başvurmalıdır.

5.      Her ne kadar normal oruç günlerinde sigara içilebilirse de, Tişa Beav'da (ve elbette ateş yakmanın yasak olduğu Kipur'da) bu yasaktır. Ancak çok ihtiyaç duyuluyorsa Tişa Beav öğleden sonra ve kimsenin görmeyeceği bir şekilde içilebilir. Genel olarak sigara içmek Alaha'ya göre kesin yasak değilse de, "Canınızı fazlasıyla koruyacaksınız" (Devarim 4:15) emrine göre hiç yapılmaması daha uygun bir şeydir. Sigara sağlığa zararlıdır...

6.      Yıkanma yasağı, kirin giderilmesi durumunu içermez. Sabah Netilat Yadayim yapıldığı zaman eller sadece parmakların başlangıcından itibaren ıslatılabilir. Yüz yıkanamaz. Gözler parmaklarda kalan nemle silinir. Birhot Aşahar'da (sabah duaları) "Şeasa Li Kol Tsorki" berahası söylenmez.

7.      Deri ve kösele ayakkabılar oruç çıkışına kadar giyilemez. Ancak bez, lastik vb. ayakkabılar giyilebilir. Deri kemerde ya da başka bir deri giyside sorun yoktur.

8.      Tişa Beav'da Tora öğrenmek yasaktır. Zira bu zevk sınıfına girer. Bu yasağa Teilim gibi kitapları okumak da dâhildir. Bir kişi Teilim'i bir hafta ya da bir ay içinde bitireceği şekilde her gün belirli bir kısmı okuyorsa bile, Tişa Beav'da bunu yapamaz. O güne ait parçayı önceden okur ya da ertesi gün tamamlar. Tora öğrenimi sınıfına girebilecek, ama yine de yasak olmayan tek şey Bet-Amikdaş'ın yıkılışına dair bölümlerin, örneğin Eha, Yirmeyau'nun uyarılarını okumaktır. Ayrıca İyov adlı kişinin çektiği dertleri konu eden İyov kitabı da okunabilir.

9.      Günün ciddiyeti sebebiyle selamlaşmak uygun değildir. Zira "Şalom" sözcüğü "Şalem - Bütün" kelimesiyle ilişkilidir; oysa Tişa Beav gibi son derece ağır bir yas gününde Bet-Amikdaş'ın eksikliği için ağıt yakarken bütünlükten bahsetmek yerinde değildir. Ancak verilen selama karşılık verilebilir. Günün ciddiyetini bozacak her türlü işten ve davranıştan kaçınılmalıdır. Tişa Beav'da çalışmamak daha uygundur.

10.  Tişa Beav'da yas ifadesi olarak yerde ya da alçak bir taburede oturulmalıdır. Ancak öğleden sonra bu şart değildir.

11.  Sabah Tefila'da Talit giyilmez ve Tefilin takılmaz. Bu, Minha'da yapılır.

12.  Tişa Beav'daki tüm amidalarda "Şomea Tefila" berahası içinde "Anenu" parçası okunur. Tişa Beav Minha amidasında ayrıca "Bone Yeruşalayim" berahası içinde "Nahem" sözcüğüyle bağlayan bir parça eklenir. Bunlar unutulursa geri dönülmez, en sonda "Ose Şalom" cümlesinden önce okunur. Orada da okunmamışsa Hazan'ın tekrarı sırasında dikkatle dinlenir.

13.  Bu yıl Tişa Beav, 29 Temmuz Pazar günüdür.

14.  Bu yıl Tişa Beav, Şabat çıkışına rastladığı için bazı konularda dikkatli davranmak gerekmektedir. Öğleden sonra, Minha duası için sinagoga gelinir ve ardından "Seuda Mafseket - Oruç Öncesi Kesme Yemeği" için eve dönülür. Normal şartlarda Seuda Mafseket'te sadece tek çeşit pişmiş yemek yemek gerekmesine karşın, bu yıl Şabat olduğu için böyle bir kısıtlama yoktur ve istenen her şey yenebilir [et ve şarap konusundaki yasağın Şabat günü geçerli olmadığını söylemeye de gerek yoktur]. Şabat günü yenecek öğünler, Seuda Mafseket'in de belirli bir saate kadar bitirilmesi gerektiği düşünülerek ayarlanmalı, diğer yemeklerde hafif yiyecekler tercih edilerek, asıl kuvvetli öğün oruçtan önce yenmelidir. Havanın sıcaklığı göz önünde bulundurularak, su ihtiyacı gün boyu sık aralıklarla su içilerek giderilmelidir. Seuda Mafseket bittikten sonra, başka hiçbir şey yapılmaz, oturulup Şabat'ın bitmesi beklenir. Şabat sona erdikten sonra "Baruh Amavdil Ben Kodeş Lehol - Kutsal İle Sıradanı Ayıran Mübarektir" sözleri söylenir ve Şabat giysileri, normal haftalık giysilerle değiştirilir. Bu giysiler tertemiz olmamalı, daha önce en az yarım saat giyilmiş olmalıdır. Günün kurallarına uygun olarak deri olmayan ayakkabılar giyilir ve Arvit duası için sinagoga gidilir [artık Şabat bittiği için, yukarıdaki sözleri söylemiş olmak kaydıyla, arabaya binmekte ya da başka bir iş yapmakta sorun yoktur]. Eha kitabının okunmasından önce bir mum yakılarak "Bore Meore Aeş - Ateşin Işığını Yaratan" berahası söylenir.

15.  Oruç öncesinde kaça kadar yemek yenebileceği ve orucun bitiş saatini öğrenmek için yakınınızdaki bir Haham'a başvurunuz.

16.  Bet-Amikdaş'ın yıkılışı 9 Av tarihinde başlamış olmasına rağmen, binanın çoğunluğu ertesi gün yıkılmıştır. Bu nedenle, normal şartlarda Tişa Beav'ın ertesi günü öğleden sonraya kadar, et yenmemeli ve şarap içilmemelidir. Ancak bu yıl Tişa Beav, Şabat'a rastlaması nedeniyle zaten 10 Av'da tutulduğundan, bu yıl orucun ertesi günü 11 Av olacaktır ve bu kısıtlama söz konusu değildir.

Haftanın Sözü

[www.weeklydvar.com]

"Endişe etmek yarını sorunlarından arındırmaz. Ama bugünü kuvvetten arındırır."