Yisrael halkına, her kişinin yarım gümüş şekel ile Mişkan'a katkıda bulunması söylenir. Mişkan'daki su havuzu, mesh yağı ve tütsüsü ile ilgili talimatlar verilmiştir.

Yisrael halkına, her kişinin yarım gümüş şekel ile Mişkan'a katkıda bulunması söylenir. Mişkan'daki su havuzu, meshetme yağı ve tütsüsü ile ilgili talimatlar verilmiştir. "Bilge yürekli" zanaatçılar Betsalel ve Aoliav, Mişkan'ın inşaatı ile görevlendirilirler ve halka Şabat'a uyması tekrar emredilir.

Moşe Sinay Dağı'ndan beklenen zamanda dönmeyince, halk altın bir buzağı yapar ve bazıları ona doğrudan tapar. Tanrı, doğru yoldan sapan ulusu yok etmeyi önerir; ancak Moşe, onlar için araya girer. Moşe dağdan inerken, üzerinde On Emir'in hak edilmiş olduğu Tanıklık Levhaları'nı taşımaktadır. Halkı putun etrafında dans ederken görünce, levhaları kırar, Altın Buzağı'yı öğütür ve başlıca suçluları ölümle cezalandırır. Sonra Tanrı'ya doğru döner ve şöyle der: "Eğer günahlarını bağışlarsan [çok iyi]. Yoksa lütfen beni yazmış olduğun Kitabın'dan sil!" (Şemot 32:32).

Tanrı affeder; ama halkın günahlarının birçok nesil süresince hissedileceğini söyler. Tanrı önce onlarla birlikle meleğini göndermeyi önerir; ama Moşe, Tanrı'nın, Erets-Yisrael'e giderken Halkı'na Bizzat eşlik etmesi için ısrar eder.

Moşe iki yeni levha hazırlar ve bir kez daha dağa tırmanır. Tanrı orada anlaşmayı bu İkinci Levhalar'a tekrar yazar. Dağda iken Moşe'ye İlahi Merhametin On Üç Niteliği hakkında bir vizyon da gösterilir. Geri döndüğünde Moşe'nin yüzü öylesine ışıldamaktadır ki, yüzünü bir maskeyle örtmek zorunda kalır. Bu maskeyi sadece Tanrı ile konuşurken ve halkına Tanrı'nın kanunlarını öğretirken çıkaracaktır.

Birçok konunun işlendiği Ki Tisa peraşası Şabat konusuna da önemli yer ayırır. Mişkan çadırının inşa edildiği günlerde “ah et Şabetotay tişmoru” emri gereğince Şabat günlerini koruma gereği ortaya çıkmış Mişkan’daki çalışmalara ara verilmiştir. Buna gerekçe olarak da Şabat gününün İsrael toplumu ile Tanrı arasında bir “ot – işaret” olduğu belirtilmiştir. Gerçekten de Şabat günü aslında bütün galut boyunca bir işaret ve koruyucu olmuştur.

BAYRAMLAR VE ŞABAT

Şabat günü bayramlar içinde de son derece önemli ve birinci sıradadır. Rabilerin “tadir velo tadir tadir kodem” ifadesi sıklıkla gelenin daha ender gelene oranla daha kutsal olduğunu öğretmektedir. Haftada bir kez evlerimizin kapısını çalan Şabat bu konuda Kipur gününü bile gölgede bırakacak kadar önem arz eder. Sözgelimi Kipur gününü bilerek ve isteyerek herhangi bir şekilde ihlal eden kişi Bet Din tarafından cezalandırılmaz. Onun cezası “karet” dediğimiz göksel bir cezadır. Halbuki Şabat gününü bilerek ve isteyerek “befaresya” ihlal eden kişinin cezası yirmi üç kişilik Sanhedrin tarafından verilir ve ceza “skila” dediğimiz Yahudi hukukunun en ağır cezasıdır.

Roş Aşana bayramında asıl “kapara” dediğimiz olayı sağlayan Şofar sesidir. Ancak Şabat gününe rast gelen Roş Aşana gününde Şabat’ı ihlal etme şüphesi bulunduğundan Şofar ertesi gün Roş Aşana’nın ikinci günü çalınır. Bu da Şabat gününün değerini ortaya koyar.

KİDUŞ

Şabat gününü karşılama şekillerinden biri onu kutsamak adına yapılan Kiduş duasıdır. Kiduş yapılmadan yemek hatta su bile içmek mümkün değildir. Şabat’ı çeşitli şekillerde karşılamak mümkün iken Kiduş yapılmasının nedenini nasıl izah edebiliriz?

Şabat ve evlilik arasında bir bağ bulmaya çalışırken evlenme öncesi nişan ile ilgili bir Gemara’ya bakalım: Gemara “mitsva bo yoter mibişluho” şeklinde bir genelleme getirir ve mitsvayı kendisinin yapmasının başkasının eli ile yapmasından daha iyi olduğunu öğretir.

NİŞAN VE ŞABAT

Eski zamanlarda evlilik öncesinde alahik bir nişan yapılır ve bu nişan da bağlayıcı olurdu. Günümüzde İstanbul’da “dini nişan” adı ile bilinen bu uygulama damada geleceğini hazırlama ama sevdiği kızı kaybetmeden bunu yapabilme şansı verirdi. “Are at mekudeşet” ile başlayan yüzük seremonisi yapılır ve artık onların ayrılması “get” gerektirirdi. Günümüzdeki normal nişan kavramının ise bir bağlayıcılığı yoktur. Bazı nedenlerde dolayı kıza yüzüğü kendisi veremeyen damat adayı bunu bir “şaliah” yani elçi kullanarak da yapabilirdi. Bu da bağlayıcı bir nişan olurdu. Gemara bu mitsvanın bizzat kendisi tarafından yapılmasının çok daha değerli olduğunu ifade eder ve durumu Şabat ile izah eder. Gemara’ya göre bilge Rava Şabat günü için balığını kendisi tuzlardı. Haham Baruh da her Çarşamba ve Cuma günleri pazara gider ve soranlara “lihvod Şabat” şeklinde yanıt verirdi. Nasıl ki nişan mitsvasını kişi bizzat kendisi yaptığında mitsva daha değerli olmaktadır Şabat gününe hazırlık için de kendisinin mitsva yapması çok değerlidir. Burada evlenme ile Şabat kavramı özdeşleştirilmektedir. Şabat da bir evliliktir.

ERDEMLİ KADIN

Cuma akşamı evimizde okunan parçalardan biri Mişle adlı eserin son bölümü olan “Eşet Hayil – erdemli kadın” ilahisidir. Burada bir kişinin erdemli olan eşinin özellikleri sayılmakta aile efradının onu övdüğü ve eşinin onu yücelttiği betimlenmektedir. Bir gerçektir ki eşlerimiz olmadan layıkıyla bir Şabat gününe hazırlanmak mümkün değildir. Bu yüzden Şabat akşamı Kiduş öncesinde eşlerimizi onurlandırmak çok güzel bir gelenektir. Rabiler bu ilahinin aynı zamanda Bene Yisrael’in eşi olan Şabat günü için de okunduğunu öğretirler.

Gemara’nın öğretisine göre bir evin bereketi ve zenginliğinin asıl kaynağı o evin hanımıdır. Bereket mutlaka kadından gelir öğretisini getiren Gemara bunu da “ulAvram etiv baavura – Avram’a sayesinde iyilik yaptılar” cümlesine atıfta bulunur. Avram Mısır’ı terk ederken eşi Saray sayesinde son derece zengin biri olarak terk eder. Gemara döneminin büyük Rabilerinden olan Rava Babil’de verdiği konferans ve derslerde “eşinizi onurlandırın zira o zenginliğin anahtarıdır” demektedir. Bu yüzden Cuma akşamı ekmeği bölen erkek kendine bir parça aldıktan sonra eşine asıl büyük parçayı verir ve bereketin kaynağının o olduğunu gösterir.

Şabat akşamı Arvit duasında okunan Leha Dodi ilahisinde Şabat bir geline benzetilmektedir. Hemen arkasından da bereketin kaynağı olduğu söylenir. Nasıl ki eşlerimiz fiziksel anlamda bereketin kaynağı iseler Şabat günü de bereketin asıl kaynağıdır.

Şabat akşamı yemeğe Kiduş ile başlarız. Tıpkı düğün seremonisine Kiduşin’de şarap ile başlar gibi. Kiduşin “mekadeş amo Yisrael al yede hupa vekiduşin” sözleri ile noktalanır. Benzer şekilde Şabat Kiduş duası da “mekadeş AŞabat” sözleri ile biter.

ŞAHİTLER

Gemara Masehet şabat 119’da çok bilinen bir öyküye yer verilir. Şabat akşamı sinagogta “vayhulu” diyen ve Tanri’nin kainatı yarattığına şahitlik eden kişiye yolda iki melek eskort eder. Melekler ellerini adamın başına koyarak “vesar avoneha vehatateha tehupar” diyerek günahlarının af olduğunu müjdelerler. Eve gelen melekler Şabat mumunun yandığını, masanın hazır olduğunu ve etrafın düzenlenmiş olduğunu görürlerle iyi olan melek o kişinin yaşaması ve gelecek hafta da sağlıkla aynı şeyleri yapması için dua eder. İyi olmayan melek de istemese de “amen” demek zorunda kalır.

Bu öyküde neden melekler adamın başına ellerini koyar ve günahlarının affedildiğini söylerler? Cuma akşamı meleklerin bize eskort etmesi nedendir? Bu sorulara yanıt ararken yine evlilik törenine bakacağız.

Evlilik töreninin en önemli kısmı şahitlerdir. Kaşer olan şahitler düğün belgesine yani Ketuba’ya imza koymadan, yüzük takılırken orada olmadan evlilik tam olarak gerçekleşmez. Benzer şekilde her hafta Şabat günü ile yaptığımız evlilikte Tanrı şahit olarak meleklerini göndermekte ve o melekler Kiduş söylenene kadar orada bulunarak evliliğin şahitlerini oluşturmaktadırlar.

Evlenen çift ve özellikle gelin beyaz giyer. Beyaz saflığın, temizliğin bir sembolüdür. Çünkü geleneğe göre Tanrı evlenen çiftlerin geçmişte kalan günahlarını siler. Çünkü onlar yepyeni bir hayata başlamaktadırlar ve bunu günahsız saf bir şekilde yapma imkanı onlara tanınır. Şabat günü ile olan evliliğimizde de bu evliliğe sadık kalanların günahlarının affedildiğini göstermek için melekler bu sözü söylerler.

Vayhulu söyleyen kişi yalnız olmamalıdır. Çünkü bu kişi yaratılışa şahitlik yapmaktadır ve tek şahit mümkün değildir. Kişi bu şahitliği yapmadan önce aklından olumsuz düşünceleri uzaklaştırmalıdır. Ben İş Hay da meleklerin ellerini başına koyarak kişiye bu konuda yardımcı olduklarını öğretir.

Şabat günü fazladan bir neşama bizlere verilir. Bene Yisashar adlı kaynak o fazladan neşamanın melekler tarafından başımıza ellerini koyduklarında transfer edildiğini öğretir. Çünkü neşamanın vücuttaki yeri baştadır.

Rabiler altıncı günde yaratılan insanın nasıl kendinden önceki yaratılışa nasıl şahitlik ettiğini sorgularlar. İnsanın bedeni gerçekten altıncı günde yaratılmıştır ama ruhu yani neşamalar birinci günden beri vardır. “Veruah E.loim merahefet al pene amayim” pasuğu bunu bizlere öğretir. O zaman işin en başından beri var olan neşama kainatın yaratılışına şahitlik edebilir.

Evlilikte en önemli şeylerden biri eşlerin karşılıklı fedakarlığıdır. Bu fedakarlık Şabat ile aramızdaki evlilikte de gereklidir. Bizler Şabat için fedakarlık yaptıkça Şabat da bereket olarak bunu bizlere geri döndürecektir.

Yine evliliğin en önemli ilkelerinden biri barış içinde olmaktır. Fiziksel evliliklerde Şalom bayit çok önemlidir. Şabat ile birlikte barış içinde olmak da ruhani anlamda değer katacaktır. Bu bizim Şabat günü selamlaşmamıza da yansır.

Şabat Şalom.    

Altın Buzağının inşa edilmesini  kışkırtan kişiler için bilgeler “ErevRav” olduklarını paylaşır.. Bu kişiler, Yetsiat Mitsrayim zamanındaki Yahudiler’in zenginliğini ve gücünü kıskanan yabancılar olarak bilinir. Bu refaha ulaşmak için bu kişiler Yahudiler’in gittiği yoldan gitmeye karar verirler ve Yahudiliğe geçiş yaparlar. Bu geçişin nedeni kesinlikle Tanrı’ya olan inançlarından kaynaklanmaz. Bu zamanın en güçlü toplumunun Yahudi olduğunu düşünmelerinden kaynaklanır.

Doğal olarak Moşe, Sinay Dağın’ndan zamanında dönmediğinde onun sözlerine olan inançlarını yitiren ilk kişiler de yine onlar olur. Artık Yahudiler’in bir lideri yok gibidir. Sanki kaybolmuş bir toplum durumuna düşerler ve kendilerine insan yapımı bir lider inşa ederler. Bu plan çok yıkıcı olur çünkü pek çok Yahudi’yi etkilemeyi başarırlar. Çürük bir elma gibi zehirlerini, aralarında bulunan tsadik Yahudiler’e de bulaştırırlar.

Bu olay, bize, yabancı etkilere karşı dikkatli olmamız gerektiğini hatırlatan Yahudi tarihindeki pek çok olaydan biridir. Gemara Masehet Sota 49 A ve Masehet Bava Kama 82 A’ya göre Hurkinus ve Aristobolus krallığın kontrolü için rekabet ederken Erev Rav ile ilgili aldıkları dersi unutup bir felakete yol açarlar. Güç savaşları sırasında Roma’dan destek isterler. Bu millet üzerinde egemenlik kurmanın kolay yolunu arayan Roma, sadece araya girmekle kalmayıp krallık üzerinde kendi otoritelerini kurarlar.

Yahudi liderler, yabancılardan gelecek olan yardıma güvenmişler, daha sonra bu güvendikleri milletlerin onlara düşman olduğunu görmüşlerdir. Yahudiler; Yunanlılar, İspanyollar ve Almanlar’da olduğu gibi dışardan gelen etki ve kontrollere karşı olmaya başladıklarında bu durum trajedi ile sonuçlanmıştır.

Yahudilik üstün bir yaşam rehberidir. Başka hayat tarzlarından etkilenerek bu yaşam rehberinden uzaklaşmak doğru değildir.

“Kampa yaklaştığında, buzağıyı ve dansları görünce, Moşe öfkeye kapıldı. Levhaları ellerinden atıp onları dağın eteğinde paramparça etti.” Şemot 32:19

Bu haftaki peraşada, Tanrı dağın tepesinde olan Moşe’ye Bene Yisrael’in Ona, yani Tanrı’ya karşı günah işlediklerini ve de altından bir buzağı yaptıklarını söyler. Bunun üzerine Moşe dağdan aşağı iner ve altın buzağını görür. Ancak sadece altın buzağını görmekle kalmaz ve onun etrafında neşeyle dans edenleri de görür. Bunu gören Moşe’nin öfkesi alevlenir ve de On emrin yazılı olarak bulunduğu Tabletleri kırar. Peki Moşe tabletleri Tanrı Bene Yisrael’in ne yaptığını söylediğinde kırmaz da ancak bu olanları gördükten sonra kırar?

Moşe ilk sefer Bene Yisrael’in Altından bir buzağı yaptıklarını duyduğunda, onlar hakkında şüphe duymamaya çalıştı. Kocaman bir ulus çölde kendilerini çok zorda hissetmişlerdi. Sonraki sabah çocuklarına ne yedirebilirlerdi? Liderleri olmadan Tanrı’yla aralarında bir aracı olmadan, nasıl yaşayabilirlerdi? Bu yüzdenden de çaresizlikten kendilerine bir put yaptıklarını düşünmüştü ilk başta. Ancak onların dans ettiklerini gördüğünde, onların bu buzağını aslında isteyerek yaptıklarını anladı. Çünkü onlar puta zevkli bir şekilde ibadet etmişti, bu onların hayatının bir parçasıydı sanki! Bunun üzerine onların bu yaptıkları iş için hiçbir mazeretleri olmadığını vede o tabletleri hiçbir şekilde hak etmediklerini anlar. Bir insan ne zaman bir işi zevkle yapmaya başlarsa bu iş onların hayatının bir parçası olur. Bir insan neyi zevkli bulursa, aklı o şeyi özümser. İşte buda bir insan ne zaman tora çalışmak isterse yapması gereken 48 yoldan biridir, Tora’yı heyecanla ve zevkle öğrenmek. Bir insan Tora’yı ne zaman zevkle öğrenirse, beyni Tora’nın aklına yerleşmesini olanak sağlar. Ancak birisi ne zaman üzgün bir şekilde öğrenirse, içi geçer ve de öğrendiği şeyleri aklında tutamaz. Eğer Tora’yı zevkle ve heyecanla öğrenirsek, Tora kanımıza karışır ve de hayatımızın bir parçası olur.

Peliştiler her fırsatta Yisrael topraklarına saldırı düzenleyen bir kavimdir. Günün birinde Golyat adlı bir dev en kuvvetli Yisrael mensubu ile savaşmak istediğini kazanırsa Yisrael’in köle olacağını kaybederse Peliştiler’in köle olacağını ilan eder. Yisraeloğulları içinde bu savaşçıya karşı çıkacak tek bir kişi bulunamaz. Şaul durumun vehametini görünce bu savaşa çıkacak olana kızını eş olarak vereceğini ilan eder.

Savaş meydanında olan ağabeylerine yiyecek götüren David Golyat’ın bu sözlerini duyunca krala savaşmaya hazır olduğunu iletir. Başlangıçta Şaul buna karşı çıksa da David onu ikna eder. David sapanı, taşları ve sopasını alarak savaşmaya gider. Golyat geleni ve silahları görünce David ile alay etmeye başlar. David “sen demir silahlarına güvenerek geliyorsun ben ise gökleri ve yeri yaratan Tanrı adına buradayım O seni benim eline teslim edecektir” karşılığını verir. Golyat’ı alnına fırlattığı taş ile yere yıkan David kılıcı ile kafasını keser. Bunu gören Peliştiler kaçmaya başlar. Bene Yisrael de takibe başlayarak birçoğunu etkisiz hale getirir.

Zohar Rabi Şimon bar Yohay’a atfedilen bir öykü anlatır. Şabat günü Tanrı’nın karşısına çıkarak “Ribono şel olan bu dünyada herkesin bir eşi var ama benim eşim yok bu neden böyle olmalı” şeklinde bir soru sorar. Tanrı Şabat gününe eşinin Keneset Yisrael olduğunu bildirir. Bene Yisrael tora’yı almak için Sinay dağının eteklerinde toplandıklarında Tanrı Şabat gününün sizin eşiniz olduğunu asla aklınızdan çıkarmayın ve Şabat gününü kutsamayı hatırlayın şeklinde bir bildirimde bulunur. Şabat bizim partnerimizdir. Keneset Yisrael Şabat ile evlidir.

*Kol ve baş Tefilinlerini takma arasında konuşmak yasaktır. Konuşulursa bir beraha daha söylemek gerekir.

*İkinci beraha ancak Tefilin ile ilgisiz şeyler konuşulursa söylenir. Tercihan hiçbir konuda konuşmamak gerekir. 

İnsanın  dünyada üç  aşkı vardır. Eşi ve çocukları, serveti, hayır işleri ve yardımseverlik. (Rav Yisrael Meir Lau)