Mısır'da geçirdiği 17 yılın ardından, Yaakov günlerinin sona ermek üzere olduğunu hisseder ve Yosef'i çağırtır. Ona, kendisini MearatAmahpela'ya, Adam ve Hava'nın, Avraam ve Sara'nın, Yitshak ve Rivka'nın gömüldüğü yere gömeceğine dair yemin ettirir.

Yaakov hastalanır ve Yosef, iki oğlu Menaşe ve Efrayim'i kendisine getirir. Yaakov, Efrayim ve Menaşe'yi kendi çocuklarının statüsüne yükseltir; bu şekilde Yosef'e, aslında Reuven'in sahip olması gereken çift payı - behorluk hakkını - vermiş olur. Yaakov'un görüşü yaşlılıktan dolayı zayıfladığı için Yosef, oğullarını ona yaklaştırır. Yaakov onları öper ve kucaklar. Yosef'i bile bir daha göreceğinden ümidi kesmişken, şimdi onun çocuklarına beraha vermektedir. Berahayı verirken, daha güçlü olan sağ elini Efrayim'in başına koyar. Zira ileride Erets-Yisrael'in fethi sırasında Bene-Yisrael'in başında olacak olan Yeoşua, Efrayim'in soyundan gelecektir.

Yaakov, diğer oğullarını da, kendilerine beraha vermek üzere çağırtır. Yaakov'un verdiği berahalar, her bir kabilenin kendine has karakter ve yeteneğini yansıtır; ayrıca her birinin, Tanrı'ya hizmet konusunda kendine has görevini belirler niteliktedir. Yaakov 147 yaşında dünyadan ayrılır. Büyük bir cenaze korteji Mısır'dan kalkıp, onu Hevron'dakiMearatAmahpela'ya götürür.

Yaakov'un ölümünden sonra Yosef'in kardeşleri, onun intikam alacağından endişe etmeye başlarlar. Ancak Yosef onları rahatlatır; ailelerinin geçimini bile kendisinin sağlayacağına dair söz verir. Yosef kalan yıllarını Mısır'da geçirir ve Efrayim'in büyük torunlarını bile görmeye hak kazanır. Ölümünden önce, kardeşlerine Tanrı'nın kendilerini Erets-Yisrael'e tekrar geri götüreceğini söyler ve onlara, o zaman kendi kemiklerini de birlikte götüreceklerine dair yemin ettirir. 110 yaşında ölen Yosef mumyalanır.

Bu hafta Bereşit kitabını okumayı tamamladığımız bir Şabat.  Bu Şabat günü hazak venithazak diyoruz. “Hazak” dememizin sebebi bir kitabı daha okumayı tamamladığımız, “Venithazak” ise daha nice kitapları okumak için Tanrı’nın bizlere güç vermesini istediğimiz içindir. Kitaplar sonlanırken bizlere güzel ve kuvvetli bir mesaj vermeyi isterler.Böylece bu mesaj aklımızda iyi bir yer edinir. Bu hafta okuduğumuz Vayhi peraşasında da böyle güzel bir mesajı bulmaya çalışacağız.

Yaakov ölmeden önce oğullarına beraha vermektedir. Onları çağırdığı pasuk “vayikra Yaakov et banav veyomer easefu veagida lahem et aşer yikra beaharit ayamim – Yaakov oğullarını çağırdı. Onlara bir araya gelin ve sizlere günlerin sonunda neler olacağını söyleyeceğim der.” Raşi burada Yaakov’un Maşiah döneminin ne zaman olacağına dair bilgileri paylaşacağını söylerken  burada  “istaleku meimo aŞehina – Şehina ondan ayrılmıştır”  ifadesine de yer verir. Tanrı bu bilgiyi oğullarla paylaşmasına izin vermemiştir. Aslında Rabiler Maşiah’ın ne zaman geleceğini değil nasıl geleceğini söylemek üzeredir şeklinde bir görüş bildirirler. Bu görüş “easefu – birleşin” sözünden temel almaktadır.

Günümüzdeki dünyevi problemlerin tamamına yakın bir kısmı galut nedeniyle başımıza gelmektedir.Sorunlar Maşiah dönemi ile sonlanacaktır.Galut çok ciddi bir sorundur çünkü Şehina da bizimle beraber bize destek vermek için galutta yer alır.Tsadikler yerde oturarak Şehina için ağıt yakmaktadırlar çünkü Şehina da galuttadır.Galutun sonlanması için Yaakov aslında anahtarı vermiştir.“Easefu- birlik olun.”

Yaakov kabileleri kendi özelliklerine, güçlü ve zayıf taraflarına göre bereketlendirmiştir.Bereketlendirme sanki özel bir pasukla sona erer.“Kol elle şivte Yisrael şenem asar vezor aşer diber laem aviem – bütün bunlar Yisrael’in on iki kabilesidir ve babalarının onlara söylediği budur.”Yisrael’in on iki kabilesi olduğunu bilmek ve babalarının neler söylediğini anlamak için bu özet pasuğa gereksinim yoktur.Ancak Yaakov burada şu mesajı vermek ister.Verilmiş olan berahaların hedefine ulaşmasının tek yolu birlik olmanızdan geçer.Eğer aranızda kavga varsa veya olursa bu berahalar yerini bulmayacaktır.Bu sözler aslında Yaakov’un toplumuna son mesajlarıdır.

Midraş Raba büyük liderlerin beraha vermeleri durumunda kullandıkları son sözcüğün kendilerinden sonraki lider tarafından beraha verilirken kullanıldığını öğretir.Buna göre Yaakov berahasını “vezot” sözcüğü ile tamamlamıştır.Bundan yıllar sonra Devarim kitabının sonunda Moşe Rabenu Bene Yisrael’i kutsamaya “vezot aberaha” sözcüğü ile başlar.Onun da verdiği ortak mesaj ataları Yaakov’dan daha farklı değildir.Birlik içinde olmak o berahanın yerine gelmesini sağlayacaktır.

Asara be Tevet orucu alahaya göre Şabat günü bile tutulur. Çünkü peygamber “o günde” ifadesini kullanır.Ancak bu oruç hiçbir zaman Şabat gününe denk gelmez ama Cuma gününe denk gelir ve tutulur. Bu oruç felaketler için değil felaketlerin başlangıcı için tutulur.

Bazen büyük trajedilerin başlangıç aşaması ruhani bir yükselişle daha fazla büyümeden atlatılabilir. Asur kralı Sanheriv Pesah gecesi yüz seksen beş bin kişi ile Yeruşalayim’i kuşatır. Halk kral Hizkiyau’ya giderek ne yapacaklarını sorar. Hizkiyau herkesin Pesah sederini mutlaka yapması gerektiğini Tanrı’nın yardım edeceğini söyler. O gece Tanrı’nın bir meleği çıkar ve kamptaki bütün askerleri öldürür. Trajedi ruhani yükseliş sayesinde mucizeye dönüşmüştür.

Asara be Tevet’te okunan Tahanunim dualarında “samah meleh Bavel el Yeruşalayim -  Babil kralı Yeruşalayim’e yaklaştı” ifadesi vardır. Babil kralı büyük bir trajedinin başlangıcı olarak yaklaşmaktadır.Ancak “samah” sözcüğü aynı zamanda “kuvvetlendirmek” anlamını da taşır.Babil kralının bu kuşatma atağı dağınık halde bulunan Yeruşalayim halkını birleştirici rol oynasaydı başka bir deyişle kendi aralarındaki ayrılıklardan vaz geçip bir araya gelselerdi bu kuşatma da Asur kuşatması gibi bir mucizeye dönüşebilirdi.Birliğin olmadığı yerde trajediler kaçınılmazdır.Peygamberler oruç günlerinin sevinç ve bayram günleri olacağına dair öngörüde bulunurlar.Bunun şartı olarak da “veaemet veaşalom aevu – gerçeği ve barışı sevmek” verilmiştir.

Bu kadar sözünü ettiğimiz birliktelik yani “ahdut” ne demektir. Sadece bir arada olmak ise bir çoğumuz benzer yerlerde yaşayan kişileriz. Aslında birlikteliği en güzel açıklayan örneklerden birini Rabi Eli Mansour şöyle vermektedir: Bir ülkenin kara, hava ve deniz kuvvetleri vardır. Farklı şekillerde davranırlar ancak amaçları o ülkeyi iç ve dış düşmanlardan korumaktır.

Farklı davranışlar içinde olsak da amaç birliği gerçek ahdut’un anlamını verir.Yahudilikte ahdut kendi seviyesinde Tanrı’ya ibadet etmek ve bağlı kalmaktır.Bunun için bir rehber vardır ve Tora’dan başkası değildir.Bunun için belirlenen altı yüz on üç yol vardır.Kimi Tefila’ya kimi tsedakaya kimi hesed davranışlarına kimi de Tora öğrenimine ağırlık verir.Ancak amaç hep aynı yönü işaret etmektedir.Gerçek ahdut ruhanidir.Dünyadaki Yahudilerin tümünü tanımak bilmek imkansızdır. Ancak Talit, Tefilin, Şabat, Kaşrut gibi Yahudilik öğeleri bizleri birleştirir ve ortak amaca yönlendirir. Pirke Avot “al tifroş min atsibur – tsiburdan kendini ayrı tutma” demektedir. Agada şel Pesah kendini İsrael’in genelinden soyutlayan kişinin Tora’nın en temel prensiplerini ihlal ettiğini “kofer baikar” sözü ile verir. Ahdut köklere, atalara, geleneklere ve öğretilere bağlanmak onlarla bir bağ oluşturmak demektir.Özellikle gençlere gelecek nesillere bunu aktarmak hepimizin önde gelen ödevidir.Vezot Aberaha peraşasında pasuk “vayi bişurum meleh beitasef raşe am yahad şivte Yisrael – Yisrael’de kral vardır. O’na halkın liderleri katılır ve Yisrael kabileleri hep birliktedir” cümlesi yer alır. Rabiler bunu çok güzel açıklarlar:

Yisrael’de hep kral vardır O da Tanrı’nın ta kendisidir. O’nun kanunu ve kuralları bellidir.Yürünecek yol belirlenmiştir. Raşe am yani halkın liderlerinin bir başka deyişle Rabilerin görevi halkı bu doğrultuda bir arada generallerin askerleri yürüttükleri gibi yürütmektir. Halkın liderleri topluluktan kaçmak isteyen veya ayrılanları bir yeniden topluma kazandırmakla mükelleftir. Bunu yaparken ancak halkın birliğini gerçek ahdut dediğimiz kavramı ve kralın yani Tanrı’nın isteğini yerine getirebilirler.

Yahudilikte birçok şeyde şarap kullanılır.Şarap eski oldukça daha da güzelleşen bir içecektir.Burada Yahudi halkına bir mesaj vardır.Eskiler, eski öğretiler, gelenek ve görenekler, babalarımızın, annelerimizin, büyük baba ve büyük annelerin gittikleri Tora yolu güzeldir.Eskiye bağlanmak ve günümüzü yaşamak çok güzeldir.Eski diye demode diye sahip olduğumuz gelenekleri dışlamak bizi toplumun dışına iter ve bu dışlanma toplumu yıkıma götürür. Adalet ve barışı sevmek bütün olumsuzlukları olumluya çevirecektir, amen.

Bu haftanın peraşasında, Yaakov, ölümünden önce bütün çocuklarına berahasını vermek ister. Ayrıca Yosef’in iki oğlu Menase ve Efraim’e de özel berahalarından verir. Garip bir şekilde, bu berahayı açıklayan cümlelerin birinin ortasında Tora, “(Yaakov) Yosef’i mübarek kıldı.” (Bereşit 48:15) der ve Menaşe ve Efraim’in berahasını açıklamaya devam eder. Bu nedenle, Yosef’e verilen berahanın tam olarak hangisi olduğu hakkında soru işaretleri uyanır.

Rabi Şemuel Baruh Schulman; Yaakov’un Yosef’in iki oğlunu mübarek kılmakla, Yosef’i de mübarek kıldığı açıklamasında bulunur. Zira çocuklarının iyi ve bilge olması yönünde mübarek kılınması bir baba için gerçek bir berahadır.

Yaakov’un Yosef’in oğullarına verdiği beraha hakkında başka sorular da vardır. Yaakov şöyle der: “gelecekte, tüm Bene- Yisrael seninle mübarek kılınacak veTanrı seni Efraim ve Menaşe gibi yapsın diyecek. (Bereşit 48:20) Gerçekten de nesiller boyunca bu beraha, Şabat akşamları oğullara verilir. Menaşe ve Efraim hakkında bildiklerimiz az olmasına rağmen neden onlar bu kadar vurgulanmaktadır? Kızlara yönelik olarak dediğimiz, Tanrı seni Sara, Rivka, Rahel ve Lea gibi yapsın demek daha mantıklı olmaz mıydı? Kızlarımızı annelerimiz gibi olmaları yönünde mübarek kılarken, oğullarımızı neden atalarımız Avraam, Yitshak ve Yaakov gibi olmaları yönünde mübarek kılmıyoruz?

Efraim ve Menaşe Mısır yönetimi altında yetişmişlerdir. Babaları Yosef, zamanın bu en büyük imparatorluğundaki ikinci önemli kişiydi. Hayatları Mısır kültürünün içindeydi ve bu da asimile olma riskini arttırıyordu. 

COLORADO Hahamı, Rabi Yeuda Leib Ginzberg, oğullarımıza verdiğimiz berahalarda Efraim ve Menaşe’yi ön plana çıkarmamızın nedeninin bu olduğunu söyler. İki kardeş, Mısır gibi yabancı ve çekici lükse sahip bir ortamda yetişmelerine rağmen asimile olmamışlardır. Arzularının peşinde giden bir toplumda bile, inançlarına sadık kalmışlardır.

 Yaakov, gelecekte çocukları Yisraeloğullarının dünyanın etrafına yayılacağını, zor koşullarda yaşayacaklarını biliyordu. Dolayısıyla Yaakov, Yahudi çocuklarının Tora’ya, tıpkı Menaşe ve Efraim’in Mısır’da bağlı kaldıkları gibi bağlı kalmaları istemiştir. 

Efraim ve Menaşe’nin takdir edilecek diğer bir yönleri de, birbirlerine karşı hiçbir şekilde kıskançlık duymamalarıydı. Menaşe, Efraim’den büyük olmasına rağmen, Efraim, Menaşe’den daha büyük bir dua almıştır. Fakat asla birbirlerini rakip olarak görmemişlerdir. Nefret ve kinin, milleti böleceğini bildikleri için bundan sakınmışlardır. 

Ari Akodeş, Tanrı’nın isminin iki Yod şeklinde yazıldığı takdirde, bu yazının silinemeyeceğini söyler. Bunun sebebi iki Yod’un birbirlerinin rakibi olmaması gerektiğidir. Ancak, Yod’lar  eşit oldukları takdirde  Tanrı’nın ismini sembolize edebilirler. Aynı şekilde, iki Yahudi birbirlerini eşit görüyorsa, Tanrı’ya birlikte dua edebilirler. 

Nefret ve kin Bene-Yisrael’in dağılmasına yol açar. Bene-Yisrael, ancak bütün Yahudiler birbirlerini eşit gördükleri zaman, gelişir ve yükselir. O zaman da Tanrı’nın güvenini kazanır. 

Tora’da betimlenen en unutulmaz sahnelerden biri  olan Yaakov’un torunları Menaşe ve Efraim’e beraha vermesinin ayrı bir önemi daha var. Yaakov bu olayı tamamen kişisel bir olaydan çıkarıp ulus olma yolunda bir sürece dönüştürür. “Torunlarım; Yisrael ulusu gelecek nesillerini her zaman sizinle mübarek kılacak ve şöyle diyeceklerdir: Tanrı sizleri Efraim ve Menaşe gibi yapsın.” Böylece o andan itibaren Yahudiler oğullarını ve torunlarını Yaakov Avinu’nun bu sözleriyle mübarek kılarlar. 

Tora’da bahsedilen berahanın, dedelerin torunları mübarek kılması şeklinde olduğunun altı çizilmelidir. 

Yahudi devamlılığı açısından, dedelerin torunlarına verdiği beraha, babaların evlatlarına verdiği berahadan çok daha önemlidir. Hepimiz dedelerle torunlar arasında özel bir ilişkinin olduğunu biliriz. Aslında bunun nedeni, dede veya anneanne olmanın, baba ya da anne olmaktan çok daha az stresli ve daha kolay olmasıdır. 

Bir büyükbaba, kendinden sonraki devamlılığı torunları vasıtasıyla görür. Dolayısıyla, torunların başarıları, anne ve babalardan ziyade büyükanne ve büyükbabaları daha çok mutlu eder. Anne babalar çocuklarının bağımsızlık ve maceraperestliklerine karşı daha az hoşgörülüyken, büyükanne ve büyükbabalar çok daha rahat davranmayı seçerler. Talmud’un sözleriyle: “ Bende büyük bir bilgelik bulunmasa da, yaş ve deneyimim vardır.”

Talmud şöyle öğretir: Bir ailede arka arkaya üç nesil Tora bilgisine sahip kişiler yetiştirirse, Tora o ailede her zaman kendine yer edinir. Dahası tarihe bakarsak, bunun Tora bilgisi hatta dindarlığın aralıklı üç nesilde olduğu zamanlar için bile doğru olduğunu görüyoruz. Olasılıkla Yaakov’un torunlarına verdiği duada vurguladığı konulardan biri de budur. 

Yaakov, tıpkı oğlu Yosef gibi manevi olarak elinden gelenin en iyisini yapmıştı. Şimdi sıra bir sonraki nesil Menaşe ve Efraim’deydi. Eğer onlar da Yaakov’un yolundan ilerlerlerse, Yosef kabilesindeki Yahudi devamlılığı sağlanmış olacaktı. 

Tora her zaman Yisrael ailelerinin kapısını çalar ve aileden biri elbet günün birinde kapıyı açacaktır. Uzun zaman önce gittiği Yeşivadaki öğretmenlerimden biri hayattaki başarıyı bize şöyle tanımlamıştı: hem büyükanne ve büyükbabanız, hem de torunlarınız sizle ve başarılarınızla gurur duyuyorlarsa, hayatta başarılı olduğunuzu düşünebilirsiniz. 

Yaakov bu başarıya ulaşmak ister ve torunları Menaşe ve Efraim’i bu yolda mübarek kılar. Bu şekilde, sonraki bütün Yahudi nesillerine torunlarına da berahalarını vermeleri gerektiğini öğretir. Üç nesillik bu zinciri oluşturmak Yahudi devamlılığının ve başarısının anahtarıdır. Bu, geçmiş nesillerin Yisrael’in kurucularına ve gelecek liderlerine verdiği en büyük berahadır.

Bu düşünceler ışığı altında her Cuma aksamı Şabat sofrasında Tanrı'mız çocuklarımıza uzun seneler  berahayı vermeye nasip etsin.

“Yaakov Mısır Ülkesi’nde 17 yıl yaşadı. Yaakov’un hayatı toplam 147 yıla ulaştı. Yisrael ölümünün yaklaştığını anladığı zaman, oğlunu -Yosef’i- çağırttı ve ona “Bana iyilik yapmak istiyorsan, elini uyluğumun altına yerleştir.” dedi. “ Bana şefkat ve doğrulukla davran ve lütfen beni Mısır’da gömme. Babalarımla birlikte yatayım. Beni Mısır’dan [dışarı] taşı ve onların mezarlarında göm.” Bereşit 47: 28-30

Yaakov hayatının son günlerine yaklaşmıştır, bu yüzden de güce sahip tek oğlu olan Yosef’e kendisini EretsYisrael’e, Hevron’dakiMahpela Mağarasına gömeceğine dair yemin ettirir. PekiYaakov Neden MahpelaMağarasın’da gömülmek için bu kadar ısrar eder?

Raşi’ye göre bu konuda ısrar etmesinin birkaç sebebi vardır.
1. Günün birinde Mısır toprağının üstten belirli bir miktarının bitlere dönüşeceğini bilmektedir. (Şemot8:12) Bu yüzdendir ki eğer Mısır’da gömülseydi bu bitlerin hepsi vücudunun etrafında kümelenecekti.
2. İleride TehiyatAmetim, yani ölülerin dirilişi gerçekleşeceği zaman, EretsYisrael’in dışında gömülenlerin vücutları, ancak toprak altından EretsYisrael’e kadar yuvarlandıktan sonra yeryüzüne çıkacaktır. Ve Yaakov’da buna maruz kalmak istememiştir.
3. Yaakov, Mısırlılar’ın, kendi mezarını putlara tapılan bir yer haline getirmelerini istememiştir.

Ayrıca bir neden olarak da, Yaakov çocuklarına başka bir ülkede ne kadar başarılı olunursa olunsun, Bene Yisrael’in gerçek mirasının sadece EretsYisrael olduğu prensibini aşılamak istemiştir. Ki Bene Yisrael’de özellikle yeni nesille birlikte Mısır’ı kendi vatanlarıymış gibi görmeye başlamışlardır. Bu yüzden, bu prensip özellikle önem taşımaktaydı.

Şemuel kitabının başı ile Hakimler kitabı arasında bağlantı vardır ve devamı gibidir. Korah sülalesinden bir kişi olan Elkana her sene korban yapmak için Mişkan’ın bulunduğu Şilo şehrine gelir. Her seferinde eşi Hana da ona eşlik eder. Hana çocuğu olmadığı için son derece üzgündür. Eşi onu teselli etmeye çalışsa da bir türlü teselli bulamaz. Sonunda kutsal yere yaklaşıp Tanrı’dan bir çocuk ister ve onu Tanrı hizmetine adayacağını vaadeder. Hana kalbinde konuşmakta sesi duyulmamakta sadece dudakları kıpırdamaktadır. Kohen Gadol Eli onu sarhoş zanneder ve “ne zamana kadar sarhoş kalacaksın” sorusunu sorar. Hana içki içmediğini ve derdini Tanrı’ya dökmeye geldiğini söyler. Kohen Gadol Eli Tanrı’nın duasını kabul edeceğini söyler. Nitekim bir yıl sonra Hana bir çocuk sahibi olur ve ona Şemuel adını verir.

Bu olayın şerefine Hana bir ilahi yazar. Bu ilahi günlük dua kitaplarında yer alır. Kadın peygamber Hana’nın bu öyküsü Roş Aşana bayramının ilk gününün Aftara parçası olarak okunmaktadır. 

İkinci dünya savaşının son yıllarında Naziler zalimlik derecelerini ve esirleri müttefiklerden gizlemek amacı ile Yahudileri uzun ve sonu belli olmayan yürüyüşlere çıkarmışlar ve bu yolla yüzbinlerce Yahudi’nin ölümüne sebep vermişlerdir. Ölüm yürüyüşleri olarak bilinen bu acımasız plan günümüzde her yıl binlerce Yahudi’nin katılımı ile yapılan “yaşam yürüyüşü” ile protesto edilir ve hatırlanır.

Ölüm yürüyüşünün gerçekleştiği büyük gurupta ElimelehKindelehrer adında bir Yahudi de vardır. Bu ölümcül yolculuktan bunalan ve çok yorulan Elimeleh askerlerden sadece iki dakika izin ister ve hemen guruba katılacağına söz verir. Askerler olmayacak bir şekilde bu isteği kabul ederler ve guruba katılmaması halinde bunu hayatıyla ödeyeceğini ona bildirirler. Elimeleh sözünü tutmaz ve kısa bir koşu mesafesinde bulunan bir barakadaki saman balyalarının altına gizlenir. Barakanın önünde o sırada dev bir köpek de havlamaya başlar. O sırada Elimeleh’in kaçtığını anlayan iki asker onu aramak için barakanın önüne gelir. Bir tanesi “kaçak Yahudinin” barakaya saklandığını iddia eder ve barakayı aramak ister. Diğeri ise havlayan köpeği işaret eder ve eğer buraya saklanmak girişiminde bulunsaydı bu köpeğin onu parçalayacağından dem vurur. Diğeri ise köpeği öldürmeyi teklif eder. Tam bunu yapacak iken ikinci asker “inanılmaz bir ifade ile” arkadaşına engel olur: “Köpeği öldürelim mi? Sende hiç merhamet yok mu? Zavallı köpeği öldürmen için hiç bir sebep yok ki. Sana hiçbir şey yapmadı o.” Askerler oradan ayrılırlar ve Elimeleh bir İngiliz gezici gurubu tarafından kurtarılır.

*Bet Amikdaş’ta sürekli yanan Menora anısına sinagoglarda sürekli yanan bir mum veya ışık olur.

*Bu kandilden kutsiyetle ilgisi olmayan şeyleri yakmak için faydalanılmaz.

Bilge kişi  bilgeliğiyle, güçlü  kişi  gücüyle, zengin  kişi  zenginliğiyle  övünmesin. Sadece  beni anlamak  ve  tanımakla  övünen  övünsün.  Sizlerden sadece  bunu  istiyorum.  (Yirmiyau)