Evine yaklaşırken, Yaakov Esav'ı yatıştırmak amacıyla melek- elçiler gönderir. Elçiler geri geldiklerinde Esav'ın 400 kişilik bir kuvvetle kendisini karşılamaya hazırlandığını bildirirler. Yaakov beraberindekileri iki kampa ayırır, yardım için Tanrı'ya dua eder ve Esav'ı yumuşatmak için hediyeler gönderir. O gece Yaakov yalnız kalır ve Esav'ın Meleği ile bir mücadeleye girişir. Yaakov mücadelede üstün gelse de, siyatik siniri zarar görür. (Tora bu sebeple Kaşer bir hayvanın bile siyatik sinirinin yenmesini yasaklar). Melek kendisine, gelecekteki isminin "Yisrael" olacağını bildirir. Bu isim, Yaakov'un doğaüstü bir varlığa (melek) üstün geldiğini sembolize etmektedir. Yaakov ve Esav sonunda karşılaşırlar ve uzlaşırlar; ancak hala çekinmekte olan Yaakov, Esav'ın birlikte yaşama teklifini kabul etmez. 

Yaakov, Şehem yakınlarında bir toprak parçası satın alır. Buranın, adı yine Şehem olan prensi, Yaakov'un kızı Dina'yı kaçırarak ona tecavüz eder. Dina'nın ağabeyleri Şimon ve Levi, Dina ile evlenmek isteyen prensi ve şehrin tüm erkeklerini sünnet olmaya ikna ettikten sonra onları en savunmasız anlarında kılıçtan geçirerek intikam alırlar. Çünkü şehir halkı Dina'nın dramına seyirci kalmıştır.

Tanrı Yaakov'dan Bet-El'e giderek burada bir mizbeah (sunak) inşaa etmesini ister. Annesi Rivka'nın sütannesi Devora ölür ve Bet-El yakınlarında gömülür. Tanrı tekrar Yaakov'la iletişim kurar, onu mübarek kılar ve ismini "Yisrael" olarak değiştirir. Yolculuk sırasında Rahel, Binyamin'i doğurur, ancak doğum sırasında ölür ve Bet Lehem yolunda gömülür. Yaakov onun için bir anıt inşaa eder. Yitshak 180 yaşında ölür ve oğulları tarafından gömülür. Peraşa, Esav'ın soy ağacı ile devam eder.

Bereşit kitabının Vayetse ve Vayişlah peraşalarında bir takım hayvanların listelendiğini görürüz. Yaakov’un elde ettiği kazanç listelenirken sözcük kullanımı konusunda inanılmaz tasarruflu davranan Tora oldukça müsrif davranır. Yaakov’un hayvanlarının tiplerine kadar verir. Halbuki bir emir veya mitsva verileceği zaman Tora bunu en yalın şekli ile izah eder. Bu yalınlık hayvanları listelemeye gelince ortadan kalkar.

Benzer bir şekilde bu hafta okuduğumuz Vayişlah peraşasında Esav’a gönderilen hediyeler yani bir takım hayvanlar detaylı bir şekilde listelenir. Bu detaylar içlerinde elbette ki bazı mesajları ve sırları barındırmaktadır. Öncelikle Zohar’ın ışığında geçen haftaki peraşamızda yer alan Yaakov’un sürüsünü oluşturacak hayvanlara bakalım.

Lavan ticari anlamda çok dürüst bir insan değildir. Lavan manevi anlamda bazı güçlere sahiptir ve bu güçler bazı kutsallıkları hapsetme yeteneğini ona verir. Bir başka deyişle Lavan bazı kutsal neşamaları hapsedebilir. Bu neşamalar gelecekte Yahudi milletini oluşturacak neşamalardır.

Öncelikle Yaakov bu neşamaları kurtarmak için çaba harcar. Lea, Rahel, Bila ve Zilpa bu kutsal neşamalardır ki bunlarla Yahudi toplumu oluşmaya başlar. Yaakov'un on dört sene boyunca eşlerini kazanabilmek için çobanlık yapması akla uygun değildir. Ancak burada Yaakov o neşamaları Lavan’dan kurtarmayı amaçlamaktadır ve on dört yılda bunu başarır. Bu süre içinde bu kutsal neşamalar ona çocuklarını yani kabileleri oluşturacak çekirdekleri verirler. Yaakov orayı terk ettiği zaman Yahudi toplumunun çekirdeğini oluşturmayı başarmıştır. Yahudilikte en büyük mitsvalardan biri “pidyonşevuyim” esirleri kurtarmak olarak bilinir ki Yaakov bu süre içinde bu kutsal neşamalarınn Lavan’ın esaretinden kurtarmıştır. Mitsvalar elbette tek bir cümle ile verilir çünkü toplum olmadan mitsvalar bir işe yaramaz.

Yaakov’un kazandığı kuzular ise Zohar’a göre gelecekte Bene Yisrael’in neşamalarına sahiptirler. Lavan bu yüzden onları vermek istemez. Bu yüzden sürekli olarak Yaakov’un kazancını değiştirir. Çünkü Yahudi toplumunun neşamalarının serbest kalmalarını istemez. Ancak Yaakov bu uğurda altı yıl daha harcar ve bu neşamaları da kurtarmayı başarır. ZoharYaakov’un sadece çobanlık yapmadığını bu süre içinde bir takım tikun uygulamalarıyla bu neşamaların serbest kalmaları için gereken uygulamaları devreye koyduğunu öğretir.

Bu anlatım aslında Mısır esareti ile örtüşmektedir. Lavan’ın sürgününde bir sürü olan Bene Yisrael Paro’nun zulmü altında bir başka esaret daha yaşamaktadırlar. Lavan’ın tutsaklığından onları Yaakov kurtarmışken Moşe de onları Mısır esaretinden kurtarmakta liderlik etmiştir. Mısır esaretinden çıkanlar Kızıldeniz’i geçtikleri gibi Lavan’ın esaretinden çıkanlar da Yabok nehrini geçmişlerdir. Yaakov önce Bene Yisrael’i oluşturacak sürüsünü sonra da kalanları Yabok nehrinden karşıya geçirmiştir.

Bu noktada Pesah agadasında yer alan “tse ulmad ma bikeş Lavan Aarami – çık ve öğren Lavan Aarami ne istemiş” paragrafını anlamak daha kolay olacaktır. Lavan’ın esaretinden çıkmadan Lavan’ın toplumu yok etme çabalarını boşa çıkarmadan Mısır esaretini anlamak mümkün değildir. 

Şimdi peraşamızda yer alan hayvanların ne olduğuna bakalım. OrAhayim Akadoş burada gönderilen hayvan sayısının beş yüz seksen olduğunu ifade eder.

Yaakov bu hayvanları göndermekle Esav’ı susturmak, kötülükten vaz geçirmek ister. Bu yüzden de ona bir hediye sunar. Bizler de kötülük bize saldırmasın diye zaman zaman bu yola başvururuz.

Benzer şekilde o meleğin hep beklediği gün Kipur günüdür. İlahi yargının devrede olduğu günde bizleri kötülemek yıl boyunca beklediği bir zamandır. Bunu engellemek için Kipur günü ibadetleri sırasında ona bir hediye verilir. Bu “Azazel” denilen yere gönderilen ve dağdan aşağıya yuvarlanan keçidir.

Geleneksel bilgi farklı tarih verse de Zohar’a göre Yaakov berahayı Roş Aşana gününde alır. Hayvanları Esav’a Kipur gününde gönderir. Daha sonra yoluna devam eder ve konakladığı ilk yerin adı Sukot’tur. Bu günümüzde Bene Yisrael’in kutladığı Tişri bayramları zincirini oluşturur. Bu arada geleneksel bilgiye göre Yaakov’un berahayı alma zamanı Pesah’tır. Çünkü bu tarihte bereket için özel bir kutsama vardır dünya bereketli kılınır. Yaakov’un berahasında da bu bereketlendirmeler yer alır.

Burada sorulması gereken önemli bir soru vardır. Yaakov nasıl o beş yüz seksen neşamanın gitmesine izin vermiştir? Bunlar eğer Lavan’dan kurtardığı bizim neşamalarımızsa nasıl bunları feda edebilmiştir? Hatta geleneksel bilgiye göre bu hayvanlar da gitmeye pek hevesli değildirler.  Bunu yanıtlamadan önce Eliyau Anavi’nin Karmel dağında putperest rahiplerle girdiği yarışmayı anımsayalım. 

Karmel dağındaki yarışmada iki mizbeah inşa edilir. Bir tanesi Baal rahiplerinin diğeri ise Eliyau’nun inşa ettiği mizbeahlardır. Kim ateş gönderip kurbanı yakmaya muktedir olursa onun tanrı olduğu kabul edilecektir. İlk önce rahipler başlar ve orası için seçilen hayvan mizbeaha konulmayı kabul etmez. Eliyau ona bu yolla tek Tanrı inancının kanıtlanacağını söylemesi üzerine hayvan bunu kabul eder. Benzer şekilde Yaakov “gönüllü” hayvanların gitmelerine müsaade etmiştir. Hayvanlar seçilmeden kendiliklerinden bu yola girerler.

Şimdi teşuva neslindeyiz. Teşuva dönüş demektir. Oraya giden neşamalar yavaş yavaş geri dönmeye başlamışlardır. Çünkü insanlarımız bir nedenden artık kurallara uymaya başlamaktadırlar. Bu hareketlilik son zamanlarda görülür. Bu da Maşiah zamanının yaklaştığına delalettir. Şu anda olan teşuva miktarı çok fazla değildir. Yağmur öncesi çiseleyen hava gibidir. Ama Maşiah döneminde geri dönüş bir sağanak yağmur gibi olacaktır.

Rabiler Yaakov’un göndermesi gerekli olan hediye sayısını beş yüz seksen bir olarak verirler. Ancak Yaakov nedense bu hediyeyi göndermez. Bu hediye Esav ile karşılaşmada görünmeyen Yaakov’un kızı Dina’dan başkası değildir. Gerek Gemara ve gerekse Baal Aturim Dina’nın Yaakov tarafından bir sandığa saklandığını ve Esav tarafından görülmesinin engellendiğini öğretirler. Yaakov bu nedenle suçlu bulunur ve başına Dina’nın kaçırılması olayı gelir.

Burada Yaakov’un neden suçlu olduğunu anlamak zordur. Dina gibi iyi bir ailede yetişmiş bir kızın Esav gibi birine eş olarak verilmesi hangi babanın isteği olabilir? Rabiler Dina’nın üstün bir tsadeket ve çok kutsal bir neşama olduğu konusunda görüş bildirirler. Nasıl ki Esav’ın eşleri ona kötü yolda destek oldularsa Yaakov’un kızı Esav’ın teşuva yapmasına neden olabilecek biridir. Onun eş olarak alınması belki de Esav gibi birinin teşuva yapmasını sağlayabilecektir. Yaakov bunu engellemiştir.

Dina daha sonra Şehem ben Hamor tarafından kaçırılır. Bu olaydan bir kızı olur ve kıza Asenat adı verilir. Asenat bir şekilde Mısır’a gider ve burada Potifar tarafından evlat edinilir. Yıllar sonra Mısır’a gitmek zorunda kalan Yosef zamanı geldiğinde Asenat ile evlenir. Asenat kendi köklerine geri dönmüştür. Hem köklerine geri dönmüş hem de Yaakov tarafından iki çocuğu olan Menaşe ve Efrayim kabilelere dahil edilir.

Nasıl ki Asenat kendi özüne geri döndüyse Maşiah zamanında Esav’a kayan bütün neşamot geri dönecektir. O günde yargılamak için Seir dağına çıkılacak ve Tanrı’nın krallığı bir kez daha ilan edilecektir. Ovadya peygamberin sözlerinde olduğu gibi :“Vealu moşiim bear Sinay lişpot et ar Esav veaya L’Ad… ameluha.”  

Günlerden bir gün bir şehir, büyük bir fırtınaya yakalanır. Şehrin valisi, alarma geçen halka şehrin derhal boşaltılması talimatını radyodan duyurur. Polis ve ambulans ekipleri kişilerin evlerini derhal boşaltılması için her türlü yardımı yapmaktadır. Fakat şehrin halkından tek bir kişi her türlü yardıma rağmen Tanrı’nın onu kurtaracağını belirterek şehri terk etmek istemez.

Sular artmaktadır ve şehir hemen hemen tamamen boşaltılmıştı. Yalnızca Tanrı’sına güvenen kişi şehri terk etmemek niyetindeydi. Gelen ikinci ekibin de yardımını reddetmişti. Gittikçe artan suya karşı bu adam, çatının üstünde Tanrı’nın onu kurtaracağına inanarak her türlü yardıma karşı çıkıyordu. Havadan yardım etmek isteyen helikoptere “Beni merak etmeyin, Tanrı beni yalnız bırakmayacak” demişti. Çok rahat bir şekilde yardım edebilecek en son ekibe de hayır demişti. O sırada su tamamen yükselmiş ve sonunda adam sular altında kalarak boğulmuştu.

Cennete giden adam, Tanrı’sına “Tanrı’m ben bu dünyada her türlü iyiliği yaptım, insanlarla ilişkilerim tam, yaşantımı da Senin istediğin doğrultuda çizdim ama beni niye kurtarmadın” diyerek çıkışmıştı.

Tanrı ona; daha ne istiyorsun, sana polisi gönderdim yetmedi, sana ambulans ekibi gönderdim, o da yetmedi en son çare olarak helikopterle ekip gönderdim; onlara da hayır dedin. Bir insan için bundan başka ne yapılabilir?

En somhim al anes,

Hiçbir zaman mucizeye bağlı kalmamız söz konusu olamaz.

Biz insanlar yaşamımız boyunca devamlı olarak iki şekilde mücadele etmekteyiz. Bunlardan öncelikli olanı, fiziksel mücadeledir. Nitekim Yahudi milleti yakın tarihte soykırımla bu mücadelenin en somut örneğini gerçekleştirmiştir. Bunun yanında bugün biz insanlar yaşantımızın her günü evimize getirmemiz gereken yiyecek, giyecek gibi ihtiyaçlar için harıl harıl çalışarak gerektiğinde terleyerek bir fiziksel mücadele içinde olduğumuz bir gerçektir.

Talmud bu nedenle bu konuda hayvanların bizden daha avantajlı olduğunu ve yaşamları sırasında her şeyi insanlar gibi aşırı bir gayret sarf etmeden hazır bir şekilde aldığını belirterek bir bakıma şikayet etmektedir. Sonuçta insanların yaşamlarının anlamlı olabilmesi ve hayvanlardan ayrılması için böyle olması gerektiği belirtilir. 

(Bereşit 32:7) Vayaşuvu amalahim Yaakov lemor, banu el ahiha el Esav vegam oleh likrateha vearbaa meot iş imo.

Yaakov Kenaan topraklarına döndüğünde melekler ona kardeşi Esav’ın dört yüz kişilik bir orduyla geldiğini belirtirler. Kardeşi Esav’ın onu öldürmek için yaklaştığını öğrenen Yaakov hiçbir mucizeyi beklemedi ve hemen kurtulmak için kendi insiyatifiyle tedbirlere başvurdu.

(Bereşit32:8-9)Vayahats et aam aşet ito veet ason veet abakar veagemalim lişne mahanot.

Yaakov kişinin bir tehlikeyle karşılaştığında mucizeler beklemesi yerine, tehlikelere karşı hazırlanması gerektiğini bilmekteydi. Tereddütsüz ilk iş olarak askeri bir strateji planı çizer ve pasuğun dediği gibi kendi yanında olan halkı ve sürüleri ve sığırları ve develeri iki bölüğe ayırdı.

Vayamor im yavo Esav el amahane veikau vaya amahane anişar liftea.

Eğer bir bölüğe saldırırsa geri kalan bölük savaşa hazır bir şekilde mücadeleye devam eder. Görüldüğü gibi her ihtimale rağmen savaş planı hazırlar. Yapacağı fiziksel mücadeleyi hiçbir tesadüfe bırakmada tüm dikkatiyle her türlü hareketi dikkatli bir şekilde yapmaya devam eder.

Yayikah min aba beyado minha le Esav ahiv.

Savaş planını yanında kardeşini yatıştırmak ve onunla barışabilmek amacıyla ona çeşitli hediyeler gönderdi. Son olarak Yaakov asileni namiyad Esav, Tanrı’ya dua ederek onu kardeşi Esav’dan kurtarmasını ister. İşte bu da biz insanların her an yaşayabileceği fiziksel bir mücadeledir.

Aynı gece Yaakov tüm ailesiyle birlikte Yabok geçitinden geçtikten sonra kendisi yalnız başına geriye döner. Raşi’ye göre bu geri dönüşün nedeni unutmuş olduğu bazı şeyleri geri almak içindi. Kısaca sahip olduğu malını alabilmek için gittiği yolda karanlıkta yalnız kalan Yaakov bilinmeyen bir kişi tarafından saldırıya uğrar. Tora’da yorum yapan hahamlarımızdan Keli Yakar bu mücadeleyi manevi bir mücadele olarak görmemiz gerektiğini ve Yaakov’un bu mücadelede yeteri kadar hazırlıklı olmadığını görmekteyiz. Yaakov fiziksel bir mücadeleye hazırlıklı olup, manevi mücadeleye hazırlıklı değildi.

Bu durum biraz bizim hayatımıza benzemiyor mu? Bizler devamlı olarak fiziksel mücadelede hazır ve titizlikle neyin nasıl yapılması gerektiğini düşünerek yapmaktayız. Sağlığımız için koşuyor, kolesterolümüzün artmaması için yediklerimize dikkat etmekteyiz ve sağlığımız için devamlı dua etmekteyiz. Kısaca yaşam mücadelesinde dimdik kalabilmek için gerektiği gibi mücadele etmekteyiz maalesef manevi hayatımız için acaba gerektiği gibi ruhumuz gereken ihtiyaçlarını karşılamakta mıyız? Ruhumuzun doyması ve maneviyat pompalanması ancak Tora’ya vakit ayırmakla olacaktır.

Yaakov peraşadan gördüğümüz gibi fiziksel mücadelede mucizeye inanmadı ama diğer yanda manevi mücadeleyi mucizeye bıraktı.

Karanlıkta yaptığı mücadele Kabalaya göre onun Tanrısal hislerin tam manasıyla güçlü olmadığını gösterir ve zaten bu nedenle bildiğimiz gibi bu mücadele sonunda Yaakov’un uyluk kısmı zarar gördü. Kendisinin bu gördüğü zarar bir bakıma onun Tanrı’ya olan inancının temelinde eksikliğini sembolize eder.

Nasıl ki bizler yaşam mücadelemizde dimdik durabilmek için gerekli önemi veriyorsak hayatımızda da manevi mücadelede önümüze çıkabilecek engelleri yenmeyi bilmeliyiz. Bizlerin ve tüm ailemizin Yahudi kimliğinin güçlü kalabilmesi mucizelere bağlı kalmasın ve fiziksel mücadele gibi manevi mücadele de hayatımızın kaçınılmaz bir parçası olsun ki manevi olarak güçlü olalım.

“Yaakov yalnız kalmıştı. Bir yabancı [ortaya çıkıp] onunla şafak sökene kadar güreşti. [Yabancı] ona üstün gelemediğini görünce [Yaakov’un] uyluk yuvasına vurdu. Böylece onunla güreşirken Yaakov’un uyluk eklemi yerinden çıktı.” Bereşit 32: 25-26

Bu haftaki peraşada Yaakov’un yabancı görünümlü bir melekle savaştığını görmekteyiz. Önceki pasuklarda Yaakov’un ailesiyle beraber yolculuk yaptığını görmekteyiz. Peki Yaakov nasıl veya neden yalnız kalmıştır?

Raşi, Talmud’dan (Hulin 91a) alıntı yaparak Yaakov’un bazı ufak topraktan yapılma sürahiler unuttuğunu ve onları geri almak için geri döndüğünü belirtir. Yaakov’un ufak sürahiler için geri dönmesini, Hahamlarımız, “Tsadikler için paraları, vücutlarından daha değerlidir” şeklinde değerlendirirler. Talmud’un açıkladığı üzere bunun nedeni, Tsadikler’in, dürüst olmayan bir davranışın teklifinden bile kaçınmalarıdır. Başka bir deyişle, her bir kuruşu dürüstlükle kazandıkları için, Tsadikler mallarına özellikle değer verirler.

Elbette Hahamlarımızın burada söyledikleri, para için hayatımızı tehlikeye atmamız değildir. Yaakov önemsiz mallar için geri dönmüştür; çünkü dürüstçe kazanılan mallar Tsadikler için manevi değere sahiptirler ve bu sebeple mallarına karşı kayıtsız kalamazlar. Yaakov’un yaşamsal görevi, insanoğlunun bu dünyadaki en alelade hareketine bile bir kutsiyet boyutu katmaktır. Bunun bir sonucu olarak, küçük sürahileri de dürüstlük konusundaki şevkiyle elde etmiş, dolayısıyla onları bir anlamda kutsal objelere dönüştürmüş ve birer mücevher gibi değerli kılmıştır. Talmud’un belirttiği gibi, bir yargıç tek bir kuruşun kime ait olduğuna karar verirken bile, sanki bunun on bin dinar için yapıyormuş gibi titiz davranmalıdır.

94 yıl yaşayan Hafets Hayim ömrünün son günlerinde yine Tefilin takmak için gayret etmektedir. Oldukça yaşlı olduğundan biraz zorluk çekmekte olan Rabi'ye Yetser ara gelir ve şöyle der: Tefilin takmaya başladığından beri her gün bunu yapmaya çalışıyorsun daha bıkmadın mı? Rabi de cevap verir. Kainat yaratıldığından beri insanları yoldan çıkarmaya çalışıyorsun daha bıkmadın mı???

Nasıl ki yetser ara bizleri doğru yoldan çıkarmak için çaba gösteriyorsa bizler de ona karşı gelmek için sürekli mitsva yapmaya özen göstermeliyiz.

Doğru yolu bir kez daha terk eden Bene Yisrael bu kez de Amon halkının baskısıyla karşılaşır. Bu baskının artması üzerine bazı nedenlerden dışlanan bir lider olan Gilad şehrinden Yiftah halkın başına geçirilir. Yiftah önce Amon oğullarına bir elçi yollar ve savaşmak istemediğini söyler. Amon oğulları ile kendileri arasında sorun olmadığını vurgular. Buna olumsuz yanıt grlince de savaşa çıkar. Savaşa çıkmadan bir adak adar. Evinin kapısından ilk çıkan canlıyı zaferle dönmesi halinde Tanrı’ya korban edeceğini söyler. Zaferle dönen Yiftah’ın karşısına ise ne yazık ki kızı çıkar.

Gemara Yiftah’ın bu isteğinin uygun olmadığını Tanrı’nın da ona uygun olmayan bir şekilde yanıt verdiğini öğretir. Efrayim kabilesi ile birçok savaşa giren Yiftah iyi bir yönetici olarak kabul edilmez ve sadece altı yıl kadar hakimlik yapar.

Yiftah’tan sonra halkın başına Betlehem şehrinden İvsan geçer. Raşi bu kişinin Rut olayında sözü edilen Boaz ile aynı kişi olduğunu savunur. İvsan’dan sonra İllel’in oğlu Avdon hakimlik yapar. Bu hakimin dönemi de sakin geçmiştir.

*Sabah kalkan bir kişi Netila ve Aşer yastar berahalarından sonra “berahot” dediğimiz kutsamaları okumalıdır.

*Tefila okunmadan iş görmek de doğru değildir.

Tora ve bilgelik her  isteyen için açıktır. Bütün insanlığa hitap ettiği için de Tora  tacı çok  değerlidir.
(Rav Moşe Benveniste’nin(Z’’L) yazılarından)