Sinay’daki tecrübenin ardından Tanrı Yisrael Ulusu için bir dizi kanun verir.

                                                             PERAŞA ÖZETİ (Şemot21:1-24:18)

                                                                                     [www.chabad.org]

Sinay’daki tecrübenin ardından Tanrı Yisrael Ulusu için bir dizi kanun verir. Bunlar arasında, Yahudi köleler; cinayet, adam kaçırma, saldırı ve hırsızlık konularındaki cezalar; zarar ve tazminatları konu alan medeni kanunlar;borçlanma kuralları; dört çeşit emanetçi ve mahkemelerde adaletin yerine getirilmesi için gereken kurallar vardır.

Peraşa ayrıca yabancılara karşı yanlış davranmamak, yıl içindeki bayramlar, Yeruşalayim’deki Bet-Amikdaş’a getirilmesi gereken tarımsal bağışlar, et ve sütün birlikte pişirilmesi yasağı ve dua konularına değinir. Böylece Mişpatim peraşası, 23 “yap”, 30 “yapma” şeklinde olmak üzere, toplam 53 mitsva içerir.

Tanrı Bene-Yisrael’i Erets-Yisrael’e getireceğine söz verir ve buranın sakinlerinin putperest uygulamalarından etkilenmemeleri konusunda uyarır. Bene-Yisrael, Tanrı’nın emrettiği her şeyi “yapacaklarını ve dinleyeceklerini” beyan ederler. Moşe Rabenu, Yisrael kampının sorumluluğunu Aaron ve Hur’a bırakarak Sinay dağına çıkar ve Tanrı’dan Tora’yı almak üzere orada kırk gün kırk gece kalır.

                                                                                            DEVAR TORA

                                                                                            Rav İsak Peres

Bu haftaki peraşada,bir hukuksal sistem ,iki kısımdan oluşur:

Birincisi kanunun kendisi, yani toplumu idare eden ve hukuk otoriteleri tarafından belirlenen kurallar, diğer kısım ise genel olarak insani ve toplumsal davranışları yöneten ahlaki değerler sistemidir.

Eğer kanunlar ve kurallar gövdeyse, yani hukuksal sistemin esası ise, o zaman kurallara eşlik eden ahlaki değerler de bu hukuksal sistemin ruhudur.

Buna benzer olarak şunu söyleyebiliriz: Yazılı kanun Hukuksal sistemin gövdesini, Sözlü Kanun da Yahudi hukukunu, Yahudi sosyal yaşantısını, değerlerini ve davranışlarını simgelemektedir.  Yazılı Kanun, kendisine destek veren Sözlü Kanun tarafından yorumlanır. Yazılı ve Sözlü Kanunların her ikisi de kutsaldır.

Yahudi Kanunlarına göre ‘ Göze göz’ sözü şu anlama gelir: Verilen bir zararın maddi değeri, zarar gören kişiye ödenmelidir. Tabii ki bu, suçlunun yaptığı yanlış sonunda gözünün çıkarılması anlamına gelmemektedir.

Talmud’da Yazılı Tora’daki sert sözlerin üzerinde Sözlü Kanunun ahlaki etkisinin uygulandığına dair pek çok örnek görmekteyiz. Ravlar, gerekli durumlarda kanunun ötesinde hareket ederek Yahudi Kanununun üçüncü bir katmanı olduğunu göstermişlerdir.

Bu haftanın kanunlar, kurallar ve emirlerle ilgili bir peraşa okurken Yahudi Hukukunun tüm katmanlarını hesaba katılmalı, Yazılı Tora tarafından vurgulanan tek bir duruma takılmamalıyız.

Seneler boyunca alahaik olarak karar verme işlemi sadece ağaçları değil, ormanı da görme, sadece kitaplar ya da konuyla ilgili örneklerle değil, insanlarla da ilgilenme becerisi olmuştur. Bu yüzden her konu üzerinde düşünülmüş, tartışılmış ve bazen de aksi iddia edilmiştir. Düşünce özgürlüğü ve sorunlara çözüm bulmadaki yaratıcılık tüm alahaik konularda ayırıcı bir özellik olmuştur.

Bazı konularda kanun sözleri yerine ruh daha büyük önem taşır. Büyük Rav Hayim Rabinoviç kocası ortadan kaybolan bir kadına, kocasının ölümü yasal olarak kesinleşmemiş olmasına rağmen başka bir adamla evlenme izni vermiştir. Rav Hayim Rabinoviç bu konuda şöyle demiştir: ‘ Tanrı ile, kadının tekrar evlenmesine izin veren bir antlaşma yaptım.’

Bu durum, Yahudi hayatını yöneten Kanunun ve yüce kitaplarının doğru yorumlanmasını sağlamak için gereken ruhun ve gerçek örneklerin bileşimine örnek bir çok olaydan sadece bir tanesidir.

                                                                                                    Rav Berti Derofe

“Ve [Bene-Yisrael’in] Önlerine sunacağın kanunlar şunlardır…”(21:1)

Tora neden özellikle Mişpatim Peraşası’ndaki kuralların Sinay Dağı’nda verildiğini vurgulamış da diğer mitsvalar konusunda aynı çabayı göstermemiştir? Sonuçta biz biliyoruz ki Tora’daki bütün kurallar Sinay Dağı’nda verilmiştir.

Rabi Yeuda Tsadka kitabı “Kol Yeuda”da bu soruyu şöyle yanıtlar: Mişpatim Peraşası’ndaki kuralların Sinay’da verildiğinin üzerinde önemle durulmasının sebebinin, bu peraşadaki kuralların insanlar arasındaki ilişkilerde nasıl davranmaları gerektiğiyle ilgili olmasıdır. Yisrael Oğulları bu kurallara, insanlar genellikle bu şekilde davranır veya toplum kültürü böyledir diye değil sadece ve sadece Kutsal Tora’mız böyle emrettiği için uymalıdırlar.

Rabenu Ovadya MiBartenura da buna benzer bir açıklamayı Masehet Avot’un ilk mişnasının üzerine yapar. Mişna “Moşe, Tora’yı Sinay’da aldı ve Yeoşua’ya aktardı…” der. Rabenu Ovadya bize bu mişnanın başını şöyle açıklar: Moşe Sinay’da bütün Tora’yı aldı. Fakat buna rağmen bu gerçekliğin dile getirildiği tek masehet Masehet Avot’tur. Bunun sebebi Masehet Avot’un işlediği konuların, insanın nasıl bir kişiliği olması ve hayatı boyunca nasıl davranmasıyla ilgili olduğudur. Bu yüzden eğer bu kuralların da Sinay’da Moşe Rabenu’ya verildiği belirtilmeseydi bu davranış biçimlerini uygulamamızın sebebinin nezaket kurallarının böyle olduğundan dolayı olduğunu düşünebilirdik. Bu yüzden Tora, bunları uygulamamızın sebebinin sadece Kutsal Yaradan’ın öyle emretmiş olması olduğunu ve bunun etrafımızdaki görgü veya nezaket kurallarıyla hiç bir bağlantısı olmadığını vurgulamıştır.

“Noam Amitsvot” kitabı bunların üzerine “Şiviti Ad… lenegdi tamid” pasuğunun şu şekilde de açıklanabileceğini öğretir. Bazen insanın istek ve arzularına ters düşen( “lenegdi” kelimesi “karşımda” demektir) ve yapılması çok zor olan şeyler olabilir. Bu durumda kişinin görevi “Şiviti Ad…” yani “Tanrı [karşımda] duruyor” prensibiyle hareket edip sadece ve sadece o öyle emrettiği için kendini yapmaya zorlamasıdır.

Bu yaklaşım biçimini her türlü kural için uygulamamız gerekir. Bu kurallara bütün dünyaca doğru olduğu kabul edilen davranış biçimleri de dahildir. Örneğin; hırsızlık, yalancılık gibi hareketlerin yanlış olduğu her insan tarafından mantıkla açıklanıp kabul edilebilir olmasına rağmen bizim üzerimize düşen bu hareketlerden uzak durmamızın sebebinin en basit anlamda Tanrı’nın yasaklamış olması olduğunun aklımızda her zaman bulunmasıdır

                                                                             ASE   LEHA   RAV : KENDİNE RAV SEÇ

                                                                           RAV ELİYAU KOEN ZT’’L: MAHAZİKE-TORA

                                                                                       İLHOT  BİRKAT  A-GOMEL

A-Gomel  Berahası

E – Trafik kazası ve benzeri bir tehlikeli olaydan kurtulan kişi a-gomel berahası söyleyebilir mi?

Talmud`a göre (masehet Berahot 54-B) dört çeşitli tehlikeli olayların birinden kurtulanların a-gomel berahası söylemeleri  lâzımdır. Bunlar (1) Deniz yolculuğundan gelenler  (2) Çöl yolundan yerleşim bölgesine varanlar  (3) Hastalıktan kalkanlar ve  (4) Hapisten çıkanlardır. Talmud   bu  dörtlüyü  Teilim  kitabının         107 No.lu mezmuruna dayanarak ileri sürer.

Talmud `u açıklayan Rabiler, bu konuyu işlerken, iki değişik tefsirde bulunurlar. Birinci tefsire göre, yalnız bu dört kişinin  a-gomel  berahası söylemeleri gerektiği öne sürülür. Diğer tehlikeli olaylardan kurtulanlar ise, a-gomel söyleyemezler. Nedenine gelince Talmud belli tehlikeler için bu berahanın düzenlendiğini, kendimizin, başka olayları benzetme yolu ile bu berahaya teşmil (dahil)  etmemize  yetkili  olmadığımız  söylenir.

İkinci tefsire göre, Talmud  bu dört olayı yalnız örnek olarak verdiğini, esasında her tehlikeli olay ve kazadan kurtulanların da a-gomel söylemek mecburiyetinde oldukları savunulur. Zira olabilecek her çeşit kazayı evvelden belirlemek ve sıralamak  mümkün değildir. Adı  geçen  dört   tehlikeli olay, en belirgin  ve  olasılık  oranı  en  yüksek  olan  olaylardır.

Şulhan –Aruh  (Orah-Hayim 219/9)  bu iki görüşü getirdikten sonra, Talmud`un bahsettiği dört olay hariç, diğer tehlikeli olaylardan  kurtulanların,            a-gomel  berahasını  Tanrı`nın  ismini  zikrtemeden  söylemelerini  öğütler.

Buna rağmen birçok Posek ve geçtiğimiz yüzyılın en tanınmışlarından biri   olan ve Hafets-Hayim  ünvanı ile bilinen  Mişne Berura yazarı (219/32) Radin`li Ribi Yisrael Meir, âdetin  (minag) hertürlü  tehlikeli  olaydan  kurtulanların, a-gomel berahasını söyledikleridir. Safek  berahot  leakel  kuralına rağmen, âdet (minag )söz konusu  olduğunda, bu  kural  geçersiz  sayılır.

          Sonuç: Trafik kazasından kurtulanlar, yangın yerinden çıkanlar, kötü insanların saldırısına uğrayanlar, enkaz yerinden hayatta çıkanlar, yılan ve akrep gibi zehirli yaratıklar tarafından ısırılanlar, yüksek bir yerden düşenler  ve benzeri tehlikeleri atlatanlar  a-gomel   berahasını  söylemelidirler.

                                                                            YAHUDİLİKTE KAVRAMLAR

                                                                               El Gid Para el Pratikante

Talmud Bavli’nin yazarları Ravina ve Rav Aşe’den sonra Yisraeloğulları dünyanın dört bir tarafına, en uzak adalara kadar dağıldılar. Dünyada savaşlar gitgide artmış, yollar haydutlarla dolmuş olduğu için Tora öğrenimi günden güne azalıyordu. Yine de mevcut Hahamlar, öğrencilere Tora’yı açıklamaya devam etmişler ve halka nasıl hareket etmesi gerektiğini göstermişlerdir.

Yisrael Ulusu dünyanın uzak ülkelerine dağıldığı için, Talmud’dan sonraki Bet-Dinler bir ya da birkaç cemaat için bir karar vermek durumunda kaldıkları zaman, bunu uzak ülkelerde yaşayanlara iletemediler. Zaten 71 otoriteden oluşan Sanedrin çok zaman önce iptal olduğundan, merkezi bir otorite yoktu. Bu sebeple bir şehirde yaşayanlar, diğer bir şehrin adetlerine göre hareket etmeye mecbur edilmemişlerdir. Fakat tüm Yisraeloğulları, Talmud Bavli’de mevcut olan kanun ve kararlara uymak, bunları uygulamakla yükümlüdürler. Zira Gemara’daki her şey tüm Yisraeloğulları tarafından kabul edilmiştir ve Hahamlar herhangi bir karar vereceklerse ya da tedbir kararı alacaklarsa, bununla çelişemezler. Gemara’nın yazılmasından hemen sonraki yüzyılda yaşayan bilgelere Savoraim adı verilir. Bunlar 115 yıl devam etmişler ve Gemara’nın içindeki kuralların uygulaması konusunda kısa detay ve kararlar vermişlerdir. Bu bilgeler, Talmud’u kopyalayarak çoğaltmışlar ve halkın içine yaymışlardır.

Savoraim’den sonra Babil ve Erets-Yisrael’de 450 sene boyunca varlık gösteren Hahamlar’a Geonim adı verilir. Geonim’in ardından günümüze kadar İspanya, Fransa, Almanya, Polonya, İtalya, Erets- Yisrael ve dünyanın her tarafındaki Hahamlar’a ise Rabanim denir. Geonim döneminden sonraki dönem ikiye ayrılır. Bundan sonraki ilk 300 yıl boyunca varlık gösteren ve Rabi Yitshak Alfasi ile başlayarak Rabenu Nisim Gerundi’ye1 kadar olan Hahamlar’a “Rişonim – İlkler”; o zamandan günümüze kadar gelen Hahamlar’a da “Aharonim – Son Dönemdekiler” adı verilir.

                                                                   CUMA AKŞAMI SEDERİ ALAHALARI

                                                                                 Rav Berti Derofe

96. Birkat Amazon bittikten sonra “Kos yeşuot esa uvşem Ad... ekra” pasuğu söylenip “Savri Maranan” dendikten sonra “Bore Peri Agefen” berahası söylenir ve şarap tadılır.

97. Baal Abayit şaraptan tattıktan sonra, Kos Şel Beraha’dan içmesi için eşine vermelidir.

98. Eğer Zimun’u yapan misafir ise, bardaktan tattıktan sonra bardaktan tatması için Baal Abayit’e verir ve o da daha sonra eşine verir.

99. Zimun’u yapan kişi en azından Melo Lugmav (44gr.) şarap içmelidir.

100. Eğer Zimun’u yapan kişi Melo Lugmav şarap içemiyorsa, şaraptan tattıktan sonra Melo Lugmav içmesi için bardağı sofradakilerden birisine verir.

101. Zimun’u yapan kişi eğer Reviit şarap içmişse, ardından “Al Agefen” berahasını söylemeyi unutmamalıdır.

102. Reviit ölçüsünden daha az şarap içildiği durumda “Al Agefen” berahası söylenmemelidir.

                                                                                   HAFTANIN SÖZÜ

Cemaat için çalışanlar bunu sadece Tanrı adına (Leşem Şamayim) yapmalıdırlar ki atalarının zehutları onlara yardım etsin ve iyilikleri sonsuzlukta var olmaya devam etsin.

                                                                   Rabi Yeuda A-Nasi’nin oğlu Raban Gamliel