Yazdır

Roş Aşana SederiGimara’da (Keritut 6a) şu cümleye rastlanır : “Abaye şöyle dedi : ‘Her yılın başında herkes kabak, pırasa, pancar ve hurma yemelidir.’ "

Bu Gimara sebebiyle, yukarıda listelenen ve listelenmeyen bazı sebzeler, iyi şeyleri simgeledikleri için Roş Aşana'da yenirler. Bu yiyeceklerin neden "iyi şeyleri" simgeledikleri konusunu aşağıda inceleyeceğiz. Fakat önce açıklanması gereken konu, neden bu tipte simgeler kullanma ihtiyacı içinde olduğumuzdur. Biraz sonra göreceğimiz gibi, Roş Aşana ile ilgili olarak birçok simge ve gelenek vardır. Roş Aşana'da bu simgesel yiyecekleri yememizin sebebi nedir?

Bu simgelerin her biri bazı şeyleri hatırlatmak amacını güder. İnsan, birer olumlu mesaj içeren bu yiyecekleri yiyerek, Roş Aşana'nın bu iyi şeyleri istemek için en uygun zaman olduğunu hatırlayacaktır. Zira Roş Aşana yargı günüdür. Kişi yargılandığının farkına vardığı zaman, kendi kurtuluşunun ve yargıdan yüzü ak bir şekilde çıkabilmesinin sadece bu simgelere bağlı olmadığını ve teşuva yapmanın gerekli olduğunu anlayacaktır. Bu sebeple, teşuva için en uygun zamanda olduğumuzu hatırlatan bu simgesel yiyecekleri Roş Aşana günü tüketmemiz oldukça uygundur.

Bu yiyecekleri yememizin başka bir sebebi de Roş Aşana bayramının ruhu ile ilgilidir. Roş Aşana günü okuduğumuz duaların anlamlarına bakacak olursak, bunların tümünde bulunan temel temanın, Tanrı'nın Yüceliği'nin ve Kral olduğunun ilanı üzerinde yoğunlaştığının farkına varırız. Roş Aşana'nın Tanrı katında yargılandığımız gün olması sebebiyle, geçim, sağlık uzun ömür vb. konularda istekte bulunmak yakışık almayacaktır. Bunun yerine, Tanrı'yı Kral olarak kabul ettiğimizi, dolayısıyla bizlere emretmiş olduğu her şeyi dinleyerek takip edeceğimizi ilan ederiz.

Yine de, Tanrı'dan ihtiyaçlarımızı gidermesini istememiz de O'nu Kral olarak ilan etmemizden çok farklı bir kavram değildir. Tanrı'dan ihtiyaçlarımızı gidermesini isteyerek, aslında, O'nun bizden üstün olduğunu ve her şeyimizde O'na bağımlı olduğumuzu kabullenmiş oluruz.

Bu iki gerçeği ortak bir paydada buluşturabilmek için simgesel yiyecekleri kullanırız. Bu yiyecekleri yiyerek, Tanrı'dan üstü örtülü olarak ihtiyaçlarımızı gidermesini rica ederiz. Ana temasının yargı olduğu Roş Aşana gününde, isteklerimizi Tanrı'ya doğrudan değil, bu sembollerle iletmeye çalışarak, günün ruhuna aykırı davranmamaya gayret ederiz.


Yukarıda bahsedilen sembolik yiyeceklerle ilgili olarak Roş Aşana'nın her iki gecesinde de ufak bir seremoni yapılır. İstanbul'daki geleneğe göre seremoni aşağıdaki gibidir:

Keila'dan çıkılıp eve gelindiğinde (Şabat ise Şalom Alehem ve Eşet Hayil okunduktan sonra) Kiduş yapılır. Daha sonra Netilat Yadayim (ellerin yıkanması) ve Amotsiden(Ekmek tuz yerine şekere batırılır) sonra Yei Ratson'lar okunarak ilgili sembolik yiyecek yenir. "Yei Ratson", "Senin isteğin öyle olsun ki..." anlamını taşır ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur. Sıra şu şekildedir:

(Here iki gece de Şeeheyanu berahası söylendiği için ikinci gece aşağıdaki yiyeceklere ek olarak, yeni çıkmış Şeeheyanu söylenmemiş bir meyva da yenir. İstanbul geleneği Nar yemektir.)

Herkes Aets berahası söyleyerek bir parça elma, ya da elma tatlısı yer ve ilk Yei Ratson okunur.

1. ELMA TATLISI İÇİN:

YEİ RATSON MİLEFANEHA AD. ELOENU VELOE AVOTENU ŞETİTHADEŞ ALENU ŞANA TOVA UMTUKA. MEREŞİT AŞANA VEAD AHARİT AŞA

Senin isteğin öyle olsun ki; yeni ve tatlı bir seneye başlayalım. Senenin başından sonuna kadar.

Aadama berahası söylenir ve pırasa ağırlıklı bir yemekten en az bir lokma yenilir. İbranice'de pırasa "karti"dir. Bu kelime, düşmanlarımız için söylediğimiz "şeyikaretu - yok olsunlar" ile benzeştiği için pırasa yenir.

2. PIRASA İÇİN:

YEİ RATSONMİLEFANEHA AD. ELOENU VELOE AVOTENU ŞEYİKAETU OYEVEHA VESONEEHA VEHOL MEVAKŞE RAATENU. TARUM YADEHA AL TSAREHA VEHOL OYEVEHA YİKARETU.

Senin isteğin öyle olsun ki; düşmanların ve Sen'den nefret edenler ve kötülüğümüzü isteyen herkes yok olsun.

Pazı ağırlıklı bir yemekten en az bir lokma yenilir. İbranice'de pazı, "salka" dır. Bu kelime, yine düşmanlarımız için söylediğimiz, "şeyistaleku - ortadan kalksınlar" ile aynı kökten gelir.

3. PAZI İÇİN:

YEİ RATSON MİLEFANEHA AD. ELOENU VELOE AVOTENU ŞEYİSTALEKU OYEVEHA VESONEEHA VEHOL MEVAKŞE RAATENU. SURU MİMENİ KOL POALE AVEN Kİ ŞAMA AD. KOL BİHYİ. SURU SURU TSEU MİŞAM TAME AL TİGAU TSEU MİTOHA İBARU NOSE KELE AD.

Tanrı'mız ve Atalarımızın Tanrı'sı, tüm düşmanların, senden nefret edenlerin ve bizim kötülüğümüzü isteyenlerin uzaklaşmalarını dileriz. Kötülük yapanlar, benden uzaklaşsın! Çünkü Tanrı ağlayışımı duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan ayrılın! Kirli nesnelere dokunmayın! Oradan çıkıp temizlenin, Tanrı'nın eşyalarını taşıyanlar!

Birer hurma yenir. İbranice'de hurma, "tamar"dır. Bu kelime, düşmanlarımız için söylediğimiz, "şeyitamu - sona ersinler" ile benzeşir. Hurma bulunamıyorsa bu Yei Ratson söylenmez.)

4. HURMA İÇİN:

YEİ RATSON MİLEFANEHA AD. ELOENU VELOE AVOTENU ŞEYİTAMU OYEVEHA VESONEEHA VEHOL MEVAKŞE RAATENU. YİTAMU HATAİM MİN AARETS ERŞAİM OD ENAM BAREHİ NAFŞİ ET AD. UVHASDEHA TATSMİT OYEVAY VEAAVADTA KOL TSORERE NAFŞİ Kİ ANİ AVDEHA.

Tanrı'mız ve Atalarımızın Tanrı'sı, tüm düşmanların, senden nefret edenlerin ve bizim kötülüğümüzü isteyenlerin tükenmiş olmasını dileriz. Günahkarlar ve kötüler yeryüzünden silinsin ve canım, Tanrı'yı mübarek kılsın. Ey Tanrı'm iyiliğinle, düşmanlarımı ve canıma sıkıntı verenleri yok et. Çünkü ben kulunum.

Kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir. İbranice'de kabak, "kera"dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz "şetikra - yırtılsın" ile hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz, "veyikareu- okunsunlar" ile aynı kökten gelir.)

5. KABAK İÇİN:

YEİ RATSON MİLEFANEHA AD. ELOENU VELOE AVOTENU ŞETİKRA ROA GEZAR DİNENU VEYİKAREU LEFANEHA ZAHİYOTENU.

Senin isteğin öyle olsun ki; hakkımızda verilen olumsuz kararlar yırtılsın ve hak ettiklerimiz önünde okunsunlar.

Bir parça balık yenir. Balık bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde börülce yemek de adettir.

6. BALIK İÇİN:

YEİ RATSON MİLEFANEHA AD. ELOENU VELOE AVOTENU ŞEYİRBU ZAHİYOTENU.

Senin isteğin öyle olsun ki; hak ettiklerimiz artsın.

Kuzu başı, ya da bulunamıyorsa tavuk ya da balık başı yenir.

7. KOYUN VEYA TAVUK BAŞI İÇİN:

YEİ RATSON MİLEFANEHA  AD. EL. ELOENU VELOE ŞENİYE LEROŞ VELO LEZANAV.

Senin isteğin öyle olsun ki; daima baş olalım ve kuyruk olmayalım.


Bu sembolik yiyeceklerin ilki elmadır. Aşkenaz cemaatlerinde elma bala batırılarak yenir ve ilk Yei Ratson söylenir. Elma'nın Roş Aşana ile ilgili ne gibi bir özelliği vardır? Maharil, Bereşit 27'de anlatılan ve Yaakov'un Esav yerine behorluk berahasını Yitshak'tan alışını konu eden bölümü hatırlatır. Gözleri artık iyi görmeyen Yitshak, Esav sandığı Yaakov yanına geldiği zaman "...bakın, oğlumun kokusu, Tanrı’nın mübarek kıldığı tarlanın kokusu gibidir" (Bereşit 27:27) cümlesini söyler ve Yaakov'u kuvvetli bir berahayla mübarek kılar. Birçok otoriteye göre, "Tanrı’nın mübarek kıldığı tarla" ifadesi, elma bahçesine, elma kokusu da Gan Eden'in kokusuna gönderme yapmaktadır. Vilna Gaon'u bu hatırlatmayı biraz ileri götürerek Yitshak ve Yaakov arasında geçen bu olayın Roş Aşana günü gerçekleştiğini belirtir. Bu sebeple, elma Roş Aşana'da, özellikle Yaakov Avinu yoluyla çok kuvvetli berahalar aldığımız bu günde yemek için oldukça uygun, sembolik bir yiyecektir.