Peraşa Özeti (Şemot 1:1 - 6:1)

[www.ohr.org.il]

Yosef'in ölümüyle Bereşit kitabı bitmiştir. Tora'nın ikinci kitabı Şemot, Yaakov'un oğullarından oluşan ve "Bene-Yisrael" adını alan milletin bağımsızlığa kavuşmasını konu eder. Bu haftaki peraşamızın başında, Mısır hakimi Paro'nun, Bene-Yisrael'in gösterdiği nüfus patlamasından korkarak onları köleliğe zorlamasını okuruz. Ancak doğum oranı buna rağmen artınca, Paro Yahudi ebeleri çağırır ve doğan tüm erkekleri öldürmelerini emreder. Ebelerden biri olan ve bu emri uygulamayı reddeden Yoheved, bir süre sonra Moşe'yi doğurur ve gizli verdiği ilk emrin işe yaramadığını gören Paro'nun, doğan tüm erkek çocukların Nil Nehri'ne atılmasını gerektiren ikinci ve bu kez açık emrinden korumak için, Moşe'yi bir sepet içinde Nil sazlıkları arasına bırakır. Paro'nun kızı Moşe'yi bularak, onun büyük olasılıkla İbrani olduğunu anlamasına rağmen onu evlat edinir. Moşe'nin olayı başından itibaren seyretmekte olan ablası Miryam, kimsenin sütünü kabul etmeyen Moşe için, Paro'nun kızına bir sütanne teklif eder. Bu sütanne, Yoheved'den başkası değildir. Moşe böylece sarayda, kendi annesinin denetiminde büyür.

Yıllar sonra Moşe bir İbrani'yi dövmekte olan bir Mısırlı'yı öldürür. Bu olay sonucunda hayatı tehlikeye giren Moşe Midyan'a gider; burada, çobanlarla başı derde giren Tsipora'yı kurtarır ve onunla evlenerek Yitro'nun damadı olur. Yitro'nun çobanlığını yapan Moşe, sürüsüyle birlikte Horev (Sinay) Dağı'nın yanından geçerken, ateş içinde olmasına rağmen yanmayan bir çalılık fark eder. İlgisi uyanan Moşe yaklaşınca Tanrı kendisiyle iletişim kurarak, kendisine, kölelikten çıkaracağı Bene-Yisrael'i, atalarına vaat etmiş olduğu topraklara götürmesini emreder. Halkın kendisine inanmayacağından endişelenen Moşe kabul etmeyince Tanrı, inanırlığını sağlaması için ona üç tane mucize yapmasını söyler: Asası yılana dönüşecek, sağlıklı eli bir anda cüzamı andıran yaralarla dolacak, su kana çevrilecektir.

Moşe iyi bir konuşmacı olmadığını öne sürünce Tanrı, Aaron'un onun sözcülüğünü yapacağını söyler. Mısır'a dönen Moşe'yi Aaron karşılar; ikisi Paro'nun karşısına çıkarak Bene-Yisrael'i serbest bırakmasını talep ederler. Paro'nun buna cevabı, Bene-Yisrael üzerindeki baskıyı artırma şeklinde olur. Buna göre Bene-Yisrael'e artık hammadde verilmeyecek, ama üretimde günlük tuğla kotasına ulaşmaları yine de beklenecektir. Halk tüm ruhunu kaybetmiştir. Tanrı, duruma içerleyen Moşe'yi, Paro'nun sonunda Bene-Yisrael'i serbest bırakmak zorunda kalacağına ikna eder.

DEVAR TORA

[Rabi Berel Wein - www.torah.org]

Seçici Hafıza

Tora'nın bu haftaki peraşası bize "Yosef'i tanımayan yeni bir firavunun ortaya çıktığını anlatır. Talmud'da bu kralın kim olduğuna dair iki görüş yer alır. Bir görüşe göre, bu kişi, cehalet ve önyargı yüzünden Yosef ‘i tanımayan, açlık ve çöküntünün hüküm sürdüğü en karanlık günlerde onun Mısır'ı nasıl kurtardığını bilmeyen gerçekten yeni bir kraldır. Talmud'un ikinci bir görüşüne göre, bu kral, Yaakov tarafından mübarek kılınan ve Yosef tarafından kurtarılan aynı yaşlı firavundur, fakat şimdi Yosef'i ve onun geçmişteki başarılarını görmezden gelmeyi seçmektedir. Raşi burada Talmud'un iki görüşünden de söz etmektedir. Bu ikinci görüş, bu firavunun çok uzun bir hayat sürmüş olmasını gerektirir, çünkü Yahudiler'in Mısırlılar tarafından köleleştirilmeleri, ancak Yosef'in ve erkek kardeşlerinin ölümünden bir asır sonra başlamıştır. Dolayısıyla Talmud'daki bu iki zıt görüşte, Yahudi tarihi ve bugünün olayları hakkında bir ders ve bakış açısı görmek mantıklıdır. Bu iki ayrı fikir, esasında aynı madalyonun iki farklı yüzü, yani nankörlük ve "diğer kişiye" beslenen nefret yüzü ile seçici tarihsel hafıza yüzü gibidir. Yeni ve eski Firavun aslında aynı tip tarihi zorba ve düşmandır. Üstelik Yahudiliğin ve genel olarak medeniyetin hayatta kalmasında, ikisi de çok büyük bir tehlike arz etmektedir. Ve her nesilde bizi ve bütün insanlığı tehdit etmek için bu tip düşmanlar tekrar tekrar ortaya çıkar.

İnsanlığın ve medeniyetin gelişmesine, Yahudilerin bulundukları katkılardan tamamen habersiz olan kişiler vardır. Yanlış telkinler ve komplo teorileri ile boğulmuş, dinî veya laik bağnazlıkla bunalmış, hayal edilebilecek en cani yöntemleri doğrulayan bir düş arayan bu yeni kral, Yosef'i tanımaz ve Yahudileri ölümcül bir tehdit olarak görür. Geçen yüzyılda bu yeni kral, Sovyetler Birliği'nin Komünist Hareketi tarafından temsil ediliyordu. Sovyetler Birliği'nin bütün dünyaya yaydığı antisemitizm zehri, kötü İmparatorluğun çöküşü sonrasında bile hayatta kaldı ve günümüze kadar ara ara bize göründü. Fakat aynı zamanda, Yosef'i tanımayan yaşlı bir kral da vardı. II. Dünya Savaşı'nda Wilhelm Almanyası'nın ve Weimar Cumhuriyeti'nin gelişmesinde etkili olan Yahudilerin katkıları Almanlar tarafından kasten unutulmuştu. I. Dünya Savaşı'nda Alman zaferi için ölen on iki bin Yahudi, Alman zihninden silinmişti. Eski kral nankör ve ahlaksızdır.

Şemot hikâyesi bugün Avrupa'da, Afrika'da ve Ortadoğu'da kendini tekrarlamaktadır. Dünyanın, Şemot peraşası'ndan büyük bir ders öğrenmeye ihtiyacı vardır. Aynı şekilde, Yahudilerin de buna ihtiyacı vardır. Bu ders şimdiki ve gelecekteki zaman hakkında bizi, bir ulus olarak daha gerçekçi ve akıllı kılacaktır.

DEVAR TORA

[Binyamin Koen - www.tfdixie.com]

Mahcubiyet

Çok kere, kişinin mesleğine bakılarak o kişi hakkında çok şey söylenebilir. Moşe Bene-Yisrael'in lideri olmadan evvel, kayınpederinin koyunlarını güderdi. Bütün Yahudi halkının gelecekteki kurtarıcısı neden basit bir çobandı?

Dışardan bakılınca, basit bir cevap yeterli olabilir. Çobanların düşünmeyi ve iç gözlemi teşvik eden bolca vakitleri vardır. Moşe, bir çoban olarak hayatını sürdürerek, kendini, ailesini ve hayattaki görevini kavrama olanağını bulmuştur.

Birçok otorite, Moşe'nin mesleğinin, ona bazı olumlu karakter özellikleri kazandırdığını açıklar. Bu meslek onun, kendisinden daha düşük seviyedeki varlıklara karşı anlayış, hatta saygı duygusunu geliştirmiştir.

En önde gelen Tora otoritelerinden Raşi, Moşe bir gün hayvanları güderken, küçük bir kuzunun uzaklaştığını anlatır. Moşe, küçük kuzu diğerleri gibi nehir kıyısında su içmediği için, kendini suçlu hisseder ve hayvanı kucaklayıp suyun kenarına taşır. Tanrı bunu görür ve Moşe'nin hayvanlara muamelesi bu şekilde ise, o zaman, onu Tanrı'nın kuzularına, yani Bene-Yisrael'e de bu şekilde davranacak uygun insan olarak belirler.

Bereşit kitabında, Rivka'da da aynı özelliği görürüz. Avraam'ın hizmetkârı Eliezer, Yitshak için bir eş ararken, uygun bir eş bulmak için Harran'a gitmişti. Oraya vardığı zaman, Rivka sadece ona su vermekle kalmamış, aynı zamanda develere de su içirmişti.

Beşeri ilişkilerde, insanlar arasında üç tip ilişki görürüz. İlk önce bir insan ve onun amiri vardır. Bu tür bir ilişkide, kişi, amirinin onayını almak için sürekli onu etkilemeye çalışır. İkinci tipte, kişi ve onunla eşdeğer diğer kişi vardır. Temelde, bu tür bir ilişki, "eğer bana iyilik yaparsan, ben de sana iyilik yaparım" türünde bir ilişkidir. Üçüncüsü ise, kişi ile onun astı arasındaki ilişkidir. Doğal tepki, kişinin astına, küçümseyen bir tavırla muamele etmesidir. Her üç ilişkide de durum ne yazık ki çoğunlukla açıklandığı şekildedir.

Moşe bu genel eğilimin aksi yönünde hareket etmiş ve koyunlara iyi davranmıştır. Moşe'ye büyük lider vasfını kazandıran, bu özelliği olmuştur. Hayatın bütün aşamalarında, nasıl düşünceli davranması gerektiğini bilmesi gerekmekteydi. Moşe bir lider olacaktı. Bene-Yisrael'e bakacak ve onları Mısır'dan çıkaracaktı. Kendi sürüsünün çobanı olacaktı.

BİR MİtSVA

[Rabi Hayim Aşer Levene - www.torah .org]

Tohaha: Uyarı

Mitsva: "Akranını mutlaka ikaz et; ama onun yüzünden [sen de] günah taşıma" (Vayikra 19:17).  Şüphesiz bu ikazın amacı, Tora kanununa karşı gelen veya uygunsuz şekilde davranan bir Yahudi'nin daha da tökezlemesine mani olup, ona yardım etmektir. Bu amaca ulaşmak için, bunun,  insanın bir Yahudi'ye yardım etmeye olan gerçek ilgisinden ve ona bir kötülük gelmesini istememesinden kaynaklanmış olması gerekir. Dolayısıyla ikaz eden kişi, onu herkesin önünde utandırmamalı, nazikçe, gizlice, fakat kararlı bir şekilde onu ihtar etmelidir.

Tora, Moşe'nin, halkının, yani köle olmuş Bene-Yisrael'in acılarına ortak olmak üzere nasıl kraliyet sarayının rahatını bıraktığını anlatır. İlk önce, Mısırlı bir subayın ellerinde acı çeken bir Yahudi'yi kurtarmaya gelir. İkinci olayda, iki Yahudi arasındaki bir kavgaya müdahale eder. Datan ve Aviram adlı, kötülükleri ile meşhur iki kardeşin bu kavgasında, kötü olan kardeş diğerine vurmak üzere elini kaldırdığı için Moşe tarafından paylanır (Şemot 2:13). Esasında, Moşe bu hareketiyle bir günahkârı ikaz etme mitsvasını yerine getirmiştir.

Fakat günümüzde, Moşe'nin bu hareketi sinirlendirici olarak yorumlanabilir. Ne de olsa, onu ilgilendirmeyen bir kavgaya burnunu sokmuştur. Henüz lider olarak bile görevlendirilmemiştir. Eğer öyle ise, neden kendi işiyle meşgul olmamıştır?

İşte bütün mesele buradadır.

İnsan yalnız yaşamaz. Toplumun değerli bir üyesi olarak yerini alır ve o toplumda yaşar. Yahudi yaşamının altını çizen meşhur özdeyiş şöyledir: "Tüm Yisrael, birbirine kefildir" (Talmud - Şevuot 39a) "Yaşa ve bırak yaşasın" diye bir özgürlükçü politika ve ilgisizlik Yahudiliğin tarzı değildir. Yahudi ulusu, tek, birbirine kenetlenmiş ve toplu bir ailedir. Bedenin bir kısmı acı çektiği zaman, bu acı sadece orasıyla sınırlı değildir; tüm beden aynı acıyı hisseder. Bir Yahudi uygunsuz bir şekilde hareket ederse, bu sadece kendisini değil, tüm Yahudiler'i olumsuz bir şekilde etkiler.

Başkasının kaygıları, zorunlu olarak bizim de kaygılarımız olmalıdır. Birinin açıkça kendine zarar verdiği bir durumda, omuzlarımızı silkip ilgisiz bir masum rolüne bürünemeyiz.

Biri çevreyi kirlettiği zaman, bundan herkes sıkıntı çeker. Bir teknede oturduğu koltuğun altında delik açan bir yolcu, bütün tekneyi tehlikeye sokar. Eğer bir kişi, kendi evinin sınırları içinde dahi günah işlerse, manevi zarar evrenseldir. İş hayatımızda, davranışlarımızda ve yaşam amaçlarımızdaki ilişkilerde birbirimize bağlıyız. Böylelikle bir kişiyi uyardığımız zaman sadece onun kendine zarar vermesine mani olmak istemekle kalmaz, aynı zamanda, bize ve bütün dünyaya zarar verdiğinin farkına vardığımızı dile getirmiş oluruz.

Günümüz toplumu, genel olarak, nazikçe ikaz yeteneğini kaybetmiş durumdadır. Birkaç hafta önce, bir Pazartesi sabahı, sinagogda, sabah duası sırasında ikaz edilen taraf olduğum için şanslıydım. Pazartesi sabahı sendromu çekmemin yanında, o akşam yapacağım konuşmanın son rötuşlarını yapmam gerekiyordu ve işe gitmeden evvel bunu bitirmeye niyetlenmiştim. Bu nedenle, Amida tekrar edilirken, çeşitli kaynaklara bakmak için birkaç kitabı gözden geçirdim.

Duadan sonra yaşlı bir komşu beni durdurdu. Alaha'ya göre uygun olmamasına rağmen neden bazı insanların Amida'nın ortasında kitaplara göz atma ihtiyacı hissettiklerini bir türlü anlamadığını söyledi (Mişna Berura, Orah Hayim 124:17). Bu sözleriyle beni kastettiğini hemen anladım. Beni ikaz ederken seçtiği nazik yol için ona teşekkür ettim. Ve o günden sonra, derse önceden hazırlıklı olmaya karar verdim.

Bir ilaç hasta bir insan için nasıl bir çözümse, manevi sorunların ilacı da ikazdır. Bu mitsvanın, Tora'da "kardeşinden nefret etmemelisin" ve "akranını kendin gibi sevmelisin" (Vayikra 19:18) mitsvalarının hemen yanında olması da önemli bir mesaj içermektedir. İkazın yararlı olması için, sevgi ve gerçek bir endişeden kaynaklanması gerekir.

Hiç nefret hissetmemek gerekir. Çok nasihatçi veya küçümser olunmamalıdır. Sizi buna motive eden şey, bir öğretmen veya ebeveynin bir çocuğu eğitmesi gibi, söz konusu kişinin zarar görmesini engellemek olmalıdır. Kalbinizde sürekli "onun" çıkarlarını gözetmelisiniz. Her zamanki gibi, bu, ancak ikaz uygun bir şekilde, yani belli bir politika ile, kışkırtmadan yapıldığı zaman işe yarayacaktır. Öte yandan bu ikazın kulak arkası edileceğini anladığınızda, bunu yapmamanız yerinde olur (Talmud - Yevamot 65b).

Ve işte Moşe'de bu vardı; liderlik için bir ön şart. Mısır'da ve ıssız topraklarda bütün hareketleri sadece ve sadece halkının iyiliğine yönelikti. Onları disipline sokarken, liderlik becerisine rağmen, kardeşleri için en iyisini isteyen bir Yahudi akranın disiplinini uyguluyordu.

Yapılan bir hatayı ikaz etmek, Tora'ya uymanın kişi için önemini gösterir. Esasında, Tanrı'dan gerçekten korkan bir Yahudi, Yaratıcısı'nın gözünde etik olarak kınamayı hak eden bir manzarnın karşısında kayıtsız kalamaz. Bir günaha itiraz etmemek, esasında, onun kabul görmesine göz yummaktır (Talmud - Şabat 54).

Talmud, Yeruşalayim'in, birbirini ikaz mitsvasının göz ardı edilmesi nedeniyle yıkıldığını belirtir. (Talmud - Şabat 119a). Ne kadar "hoşgörülü" olursak olalım, Tora'nın ebedi kanunlarına bağlılıktan vazgeçmenin aslında kendimizden vazgeçmek olduğunu hiçbir zaman hatırımızdan çıkarmamamız gerekir.

Her GÜn YAPILAN MİTSVALAR

[www.pirchei.com]

Beraha Söylerken

Bir beraha söylenmeden önce, kişi ağzının temiz olduğundan emin olmalı, gerekirse berahadan önce ağzını yıkamalıdır. Bunun yanında beraha söylenirken ağızda başka hiçbir şey olmamalıdır. Tanrı'nı tüm bereketin kaynağı olduğunu dile getirirken ağzımızın tümü buna vakfedilmelidir. Bir kişi hata sonucu beraha söylemeden önce bir yiyeceği ağzına alıp, sonra beraha söylemediğini hatırlarsa, yiyeceği geri çıkarıp onu tekrar ağzına koymadan önce berahayı söylemelidir. Ancak yiyecek geri çıkarıldığında yenemeyecek hale gelecekse, çıkarılmaz, yanağın iç kenarına saklanarak beraha söylenir ve sonra yemeye devam edilir.

KAYNAKLARIMIZDAN - YAHUDİ TERBİYESİ

[Sefer Maase Avot]

Evlilik Üzerine

• Peygamber Yirmeyau "eş alın ve çocuk sahibi olun" demiştir. Evlenip çocuk sahibi olmak Tora'nın ilk emridir. Tanrı dünyayı boş kalması değil, kalabalıklaşması için yaratmıştır. Tora evlilik dışında her türlü ilişkiyi yasakladığı için, bu mitsva ancak evlilik kurumu içinde yerine getirilebilir. Kurulan her aile Yahudi geleceğinin önemli bir temel taşını oluşturacaktır.
• Tora "[Tanrı, insanı] Erkek ve kadın olarak yarattı. Onları mübarek kıldı ve onları yarattığı günde onlara Adam ismini verdi" (Bereşit 5:2) demektedir. Bu pasukta sürekli "onlar" şeklinde erkek ve kadından çoğul halde bahsedilmesine rağmen, isimleri tekil olarak Adam konmuştur. Bu da bir insanın sadece evlendikten sonra "Adam" olarak adlandırıldığını öğretir. Evlenmemiş bir erkek ya da kız, "Palga Gufa - Yarım Beden"dir ve evlendikten sonra tem bir bütün haline gelir.
• Hahamlarımız öğretirler: "Bir kadınla evlenmemiş bir adam, iyilikten, neşeden, berahadan, Tora'dan, bilgelikten ve barıştan yoksun kalır." Bu nedenle insan bir an önce sağlam bir yuva kurmanın yollarını aramalıdır.

YAHUDİ EVİNİN TEMELLERİ

[Dini Uygulama Rehberi - Rabi Nisim Behar]

Tefilin Kuralları

1.      Kutsal dinimizin en önemli emirlerinden biri Tefilin mitsvasıdır. Bu emri önemsiz görüp Tefilin takmayan kişi, günah işler ve Teşuva (tövbe) yapmazsa Gelecek Dünya'da yeri yoktur.

2.      Tefilin takıldığı andan itibaren bu emri bize Tanrı'nın verdiğini hatırlamak şarttır. Tefilin'e yerleştirilmiş dört tane Peraşa bize Tanrı'nın Dünyanın Hâkimi olduğunu ve bizi Mısır'dan çıkardığını öğretir. Tefilinler'in birini kalbin karşısına, diğerini de beynimizin üstüne koymamızın amacı, tüm duygularımızın ve tüm düşüncelerimizin Tanrı'nın emrinde olması gerektiğini hatırlamamızdır.

3.      Sabahleyin Tefilin, gün doğumunda, 2m. uzaklıktan bir kişinin tanınabileceği andan itibaren takılabilir. Güneşin batışından sonra Tefilin takılmaz.

4.      Şabat, Yom Tov ve Hol Amoed'de [yani Pesah ve Sukot içindeki Yom Tov olmayan günlerde] Tefilin takılmaz.

5.      Bağırsak ağrıları çeken bir kimse eğer kendini temiz tutamıyorsa Tefilin mitsvasından muaftır.

Haftanın Sözü

[Rabi Şimon ben Elazar; Talmud]

Mitsvaları yerine getirme konusunda sevgiyle motive olmak korkuyla motive olmaktan çok daha yüce bir düzeydir.