Yazdır

Sefer ToraSefer Tora, kanunların yazılı olduğu metin veya Moşe Rabenu'nun beş kitabının parşömen üzerine yazılmış ve rulo haline getirilmiş birtakım şartlara uygun bir şekilde kullanılan kutsal dinsel metinler toplamıdır.

Sefer Tora bu iş için eğitilmiş özel kişiler tarafından yazılır.

Parşomenlerin Hazırlanışı

Sefer Tora metinlerinin yazılacağı parşömenler kaşer bir hayvanın derisinden hazırlanır. Parşömenlerin üzerine metinleri yazmak için Talmudik dönemlerde kullanılan kamışlar, günümüzde daha dayanıklı ve rahat kullanımlı olduğu için bazı yörelerde hindi tüylerine dönüşmüştür. Bu tüylerin uçlarının bir tarafı bıçakla düzleştirilerek kare harflerin yazımı kolaylaştırılmaktadır.

Parşömenlerin yazımı için kullanılan mürekkep özel olup "Sofer = Sefer Tora'yı yazan kişi" tarafından yapılır. Mürekkep her zaman siyah ve sabit renkli olmalıdır.

Sefer Tora'yı Yazış Stili

Sefer Tora'yı yazmak için parşömen, hindi tüyü, mürekkep, cetvel ve sivri uçlu bir madeni kaleme ihtiyaç vardır. Sofer her şeyden önce satırların düzgün yazılabilmesi ve aynı ölçülerde olabilmesi için parşömeni sivri uçlu kalem ve cetvel yardımıyla eşit aralıkla 43 adet enine çizgi çizer. Parşömenlere soldan 10.16 cm. yukardan 7.62 cm ve her sütun arası da 5.08 cm boşluk bırakılır.

Bu konuda kesin bir kaide olmamakla beraber, 19. yüzyılın başından beri Sefer Toralar 248 sütun halinde yazılmaktadır. Her bir sütun 42 satır içermektedir. Her sütun 12.7 cm eninde olmakta ve her iki sütun arasında (lemişpehotehem) sözcüğü üç kere sığacak şekilde aralık bırakılmalıdır.

Sofer

Sefer Tora'yı yazan ve bu iş için özel olarak eğitilmiş kişiye sofer denir. Sofer, Sefer Tora'yı yazmaya başlamadan önce mikve (tevila) yapmalıdır.

Başka bir soferin yaptığı yanılgıya düşmemek için doğruluğundan çok emin olduğu bir Tora metnini kopıa etmesi gerekmektedir. Sofer, Sefer Tora'yı yazmaya başlamadan önce -Amelek- kelimesini yazarak tüyünü kontrol eder. Daha sonra "Bu Tora'yı kutsallık adına, Tanrı adına ve onun kutsallığı adına yazıyorum" sözlerini söyler. Sofer Tikkun'a (Tora metni) bakar cümleyi okur, yüksek sesle tekrar eder ve yazar. Tanrı'nın adını yazmadan önce her defasında "Tanrı'nın adını onun kutsallığı adına yazıyorum" cümlesini tekrarlar.

Sefer Tora "Ketav Aşuri" denen bir şekilde yazılır. Bu formun iki çeşidi vardır. Biri Aşkenaz tarzıdır ki bu forma Talmudik dönemde rastlanır, diğeri ise Sefarad tarzı olup kutsal metinlerdeki alfabe harflerinin aynısıdır. Harflerin kalınlığı soferin harflerin üzerinden geçme sayısına bağlıdır. Tüyü tutuş şekline göre harfler kalın veya ince yazılabilir. Bazı harfleri yazarken çok dikkat etmek gerekir, çünkü birbirlerine çok benzedikleri için okurken, karıştırılabilir (dalet ve reş) harflerinde olduğu gibi.

Her harf düzgün ve tam olarak yazılmalıdır. Sayılar-Bamidbar 25:12'deki -"Şalom"- kelimesinin -vav- harfi bir istisnadır ve ayrı yazılır. İbranice metinler daima sağdan sola doğru yazılırlar ama Sefer Tora metinleri yazılırken harfler tek tek ve soldan sağa doğru yazılır. Kitaplar arasında da 4 satırlık aralıklar bulunur.

Parşomenlerin Birleştirilmesi

Parşömen metinlerinin yazı işlemi bittikten sonra, parşömenler -Gidin- adı verilen bir iplikle birbirlerine dikilir. Gidin adlı iplikler, kaşer bir hayvanın ayak kaslarının liflerinden yapılır. Her 4 sayfa bir araya getirilerek dikilir ve bundan bir -Yeriyah- elde edilir. Sonra her bir yeriyah birer parmak kalınlığından üst üste getirilerek birbirine eklenir. En tepe ve en altta 6.35 cm'lik dikilmemiş kısımlar bırakılır.

Birbirine tamamen birleştirilmiş olan parşömenler Atsei Hayim (Hayat Ağaçları) adı verilen tahta rulolara sarılır. Atsei Hayıimlerin uçları gidinlerle parşömenlere bağlanır. Atsei Hayimlerin tutma bölümü düz yuvarlak tahtadan yapılmış olup elin Sefer Tora'yı rahatça taşımasını ve tutmasını sağlamak içindir. Bazı doğu ve Sefarad cemaatlerinde bu kollar bulunmaz ve Sefer Toralar madeni veya tahta muhafazalar içinde tutulurlar.

Kullanılmayan Sefer Tora

Hatalı yazılan parşömenlerde, mürekkepli yazılar bıçak veya sünger taşıyla kazıma suretiyle silinebilirler. Fakat -Tanrı- adı üzerinde bir hata varsa o parşömen geçersizdir. Çünkü -Tanrı- adı silinemez. Hatalı Sefer Toralar iple bağlanırlar. Bundan amaç kullanılmayacaklarını belirtmektir. Talmud'a göre eğer bir Sefer Tora'da 85 doğru harf varsa o metinler geçerlidir. Bu sayı şöyle elde edilmiştir. Sayılar-Bamidbar 10:35-36 satırlarındaki toplam harf sayısı 85 olduğu için, bu Sefer Tora yazımı için de geçerli sayılmıştır. Hiç kullanılamayacak halde olan Sefer Tora parşömenleri "Pasul" yani kullanım dışı sayılırlar ve bir Rabinin mezarına yakın olacak şekilde mezarlığa gömülürler. Buna -geniza- denir.

Sefer Tora'ya Sahip Olmanın Kuralları

Her Yahudi bir Sefer Tora'ya sahip olmalıdır. Tesniye-Devarim 31:19'da yazılı bir emir gereğince "Ve şimdi kendim için bu ilahiyi yazıyorum..." Burada bahsedilen ilahi Sefer Tora'yı temsil etmektedir.

Geleneklere göre miras yolu ile bir Sefer Tora'sı bulunan kişi bile kendisine ait bir Sefer Tora sahibi olmalıdır. Bunu ister kendi yazar, ister yazdırır veyahut satın alabilir. Eğer bir kişi kendi Sefer Tora'sını kendi yazabilirse, bu sanki Sina Dağı'nda kutsal Tora kendisine verilmiş gibi kutsal olur. Bir Sefer Tora'da bir hata bulup onu düzelten kişi, onu yazmış sayılır. Sofer, Sefer Tora'yı yazarken bazı bölümleri bilerek boş bırakır ve boş bölümleri isteyen kişilere tamamlatır. Bu boşlukları tamamlayan kişi de Sefer Tora'yı tam olarak yazmış gibi sayılır. Buna -Siyum Ha Tora- denir.

Sefer Tora'nın Kutsallığı

Diğer Kullanımlar

Tora Okunuşunun Kuralları ve Yasaları

Aliyot

Sefer Tora'nın Donanımları

Sefer Toralar sinagogların en göz alıcı objeleridir. Saygın bir dekorasyon içinde görülür, onların içinde bulundukları "Aron Akodeş" adlı bölüm sinagogda bulunan en önemli köşedir. Bu bölüm iki kapılı bir dolap şeklinde olup kapıları çeşitli oymalar ve şekillerle süslenmiştir. Fakat üst kısmında On Emir levhaları mutlaka bulunur. Bu bölüm Biblik zamanlarda Moşe devrinde çölde inşa edilen Mişkan'da, daha sonra birinci ve ikinci Bet-Amikdağlarda bulunduktan sonra, daha sonraki devirlerde sinagoglarda yerlerini almışlardır (Çıkış-Şemot 25:10-22) Sefaradlar bu bölüme Ehal adını da vermişlerdir. Ner Tamid yani Biblik devirlerin gerçek menorasını simgeleyen kutsal ışık tam Aron Akodeşin karşısında yerini almıştır (Çıkış-Şemot 27:20-21). Bu kutsal ışık Sefarad sinagoglarda 7 yağ kandili, Aşkenazlarda ise sürekli yanan 7 mumdur. Aron Akodeşin kapılarını örten perdeye parohet adı verilir. Parohetler çok değerli ipek veya kadife kumaşlardan dikilir. Üzerinde sırma işlemeli meyve (nar, üzüm), çiçek ve çifte aslan figürleri vardır. Değişik olaylar için değişik renk ve işlemelerde parohetler kullanılır. Mesela düğünlerde beyaz, cenazelerde siyah renkli parohetler kullanılır. Parohetler Barok dönemde Avrupa'da kadınlar tarafından dikilirdi. Bu parohetlerin kumaşları, kendilerinin önemli günlerinde giydikleri giysilerin kumaşlarıdır. Günümüzde Amerika'nın bazı cemaatlerinde aynı uygulama yeniden yapılmaktadır.

Aron Akodeşin önünde bulunan iki sütun Bet Amikdaştaki sütunları anımsatmak için yapılmıştır. Bunlara Kaporet denir.

Şabat günleri, tefillanın belli bir yerinde parohet (perde) açılır, Aron Akodeşin kapıları açıldıktan sonra Sefer Toralar çıkartılır. Sefer Toralar doğu ve Sefarad cemaatlerde tahta veya metal muhafazalar içinde bulundurulurlar. Bu muhafazalar gümüş veya altından da yapılabilir. Diğer cemaatlerde ve günümüzde içinde yaşadığımız ülkenin sinagoglarında bulunan Sefer Toralar kadife kumaşlardan yapılmış kılıflarda (efod) muhafaza edilirler. Bu kılıflara sokulmadan önce parşömen rulolar bir bağ ile sıkıca sarılırlar ve kılıfa öyle sokulur. Bu kılıflar genellikle kadife veya ipek kumaştan dikilir ve üzerlerinde sırmalı işlemeler bulunur.

Sefer Toralar Atsei Hayıim (Hayat ağacı) denen tahta kolluklarda taşınır. Sefer Toraların üstüne kılıfları geçirildikten sonra tepesine keter denilen ve genellikle gümüşten imal edilen taç biçiminde bir başlık geçirilir. Bu keterler, Avrupa'nın bazı cemaatlerinde kapalıdır. Bazı keterlerin ise üstleri açıktır ve üstte kalan Atsei Hayıim bölümlerine Rimonim denilen uzun saplı ve tepeleri topuz şeklinde olan gümüş objeler geçirilir. Rimonların bazan küpe gibi sarkıntılı çancıkları olur ve Sefer Toralar gezdirilirken sesler çıkartırlar.

Tora kılıfının üzerine kalın gümüş zincirli bir gümüş madalyon asılır. Bütün bu zengin objeler Sefer Toranın kutsallığını, üstünlüğünü ve yüceliğini simgelemek içindir.

Keter, Sefer Toralarda ilk kez M.S. 1000 yıllarında İspanya'da görülmüştür. İkinci kere 1439'da Fransa'da Goldsmith firmasına ısmarlandığı görülmüştür. Keterler ilk defa yeni oldukları zaman Simhat-Tora'da kullanılırlar.

Yad

İşaret eden saplı el modelinde bir objedir. Genelde gümüşten imal edilir. Sapı uzun olup, parşömenlere el değdirmeden Tanrı'nın adını işaret etmek için kullanılır. Bir kişi Sefer Tora'yı ayakta yükseğe kaldırır, diğer bir kişi ise Yad ile -Tanrı-'nın adının yazılı olduğu yeri işaret eder. Yad'ların üzerinde yüzük veya bileşik şeklinde süslemeler olabilir. Günümüzde Yad'lar daha sade bir şekilde yapılmaktalar. Bazı İtalyan Sinagoglarında değişik şekilli yad aksesuarı kullanılmaktadır.

Sefer Tora'nın okumak için konduğu masaya mapa denilen bir örtü serilir. Masanın uzak bir köşesine yatay olarak bir asa konur.

Sefer Tora bir sinagogun en kutsal objesidir. Talmud'da Sefer Tora için şöyle denmektedir. "Güzel bir mürekkeple yazılsın, doğru yazılsın ve ipeğe sarılsın."

Bu isteklerin doğrultusunda Sefer Tora'nın önemi ve kutsallığı tartışma kabul etmeyen bir gerçektir.

Sefer Tora 52 peraşa içerir. Peraşalar Moşe Rabenu'nun 5 kitabı içindeki çeşitli bölümlerdir. Her hafta bu peraşalar tek tek ele alınırlar, okunurlar ve daha sonra bir din görevlisi o peraşanın neleri anlatmak istediğini cemaate açıklar.